Woord en Geest in theologie en kerk

Wat nadere aandacht behoeft, is de verhouding tussen Woord en Geest in de theologie en de kerk. De klassiek gereformeerde theologen redeneren als volgt: de Geest spreekt vandaag ook, maar altijd in overeenstemming met het Woord. Dat wil in deze gedachten gang ook zeggen: als de Bijbel vrouwen verbiedt ambtsdrager te zijn, kan niet met een beroep op de Geest gepleit worden voor openstelling van de ambten. Dan zou God immers zichzelf tegenspreken en dat kan niet. Dus als de Bijbel iets zonde noemt kan dat niet met een beroep op de Geest terzijde geschoven worden. Dit lijkt mij de kern van het bezwaar van Reformatorische theologen te zijn. Hierom menen zij dat de moderne gereformeerde theologie, door het zogenaamde ‘nieuwe Bijbellezen’ de cultuur laat heersen over het Woord. Het probleem zit dus in wat en hoe de werkwijze van de Geest is. In het behoudende deel van de kerken is het werk van de Geest vooral statisch, terwijl anderen het werk van Geest meer dynamisch opvatten.

Hoe dat ook zij, ik hoop dat met het onderscheid normen, waarden, deugden en principes een theologie van de Geest, een pneumatische theologie, te ontwikkelen is. De essentie daarbij is dat de waarden en deugden en principes statisch zijn, maar dat de normen en regels die daarvan worden afgeleid dynamisch zijn. Dat is niet alleen in de Bijbel zo, dat geldt ook zo voor normen en regels in de maatschappij, bijvoorbeeld in het verkeer. Of de norm  binnen de bebouwde kom 30 km of 50 km is kan zomaar veranderen met een ander verkeersbord. Denk ook aan de snelheidsnormen op de snelweg: het was 120 km, daarna werd het 130 km en nu is het 100 km. In gezinnen wijzigen de normen en regels ook: de oudste kinderen vinden doorgaans dat voor hen strengere regels golden dan voor de jongsten. Toch hebben de ouders al hun kinderen met liefde en zorgzaamheid opgevoed.

Naar gelang de argumenten verschuiven en de omstandigheden veranderen, wijzigen de normen en regels. Denk niet dat het in de Bijbel zo niet werkt, zo werkt het wel: de normen en regels van de Farizeeën waren anders dan de normen en regels van de Sadduceeën. En Jezus stelde er zijn eigen normen en regels tegenover, behorend bij zijn eigen principe: de waarden van Gods nieuwe wereld. Het onderscheid tussen dynamische normen en regels en hogere (meer statische) waarden en principes biedt denk ik perspectief op een minder krampachtige kijk op de verhouding tussen Woord en Geest in de theologie en in de kerk.

Het tweede wat zou kunnen helpen is de aandacht te verleggen van de zonde naar de begeerte. Misschien kan er een theologie van de begeerte komen als aanvulling op de klassieke gereformeerde zondeleer (maar misschien ga ik hier te kort door de bocht als niet theoloog). Waar het mijns inziens om gaat is dit: alles wat de Bijbel zonde noemt, (b)lijkt haar oorsprong te vinden in aardse, goddeloze begeerte. Alles waar mensen mee omgaan en wat door hen wordt begeerd, verandert in zonde en slechtheid als begeerte hebzucht wordt. Seksualiteit is op zichzelf goed, maar als zij beheerst wordt door slechte begeerte, in feite een vorm van hebzucht, verwordt zij tot zonde. De goddeloze begeerte ligt ten grondslag aan de zondeval. Eva vond de vrucht begeerlijk en daarom liet zij zich overreden door de slang. En als je in de bijbel kijkt hoe vaak en hoeveel het over slechte begeerte gaat, is dat veel meer dan je zou denken. Dan valt het ook op dat Paulus niet zozeer de feitelijke handelingen tot kernprobleem maakt, maar de slechte begeerte aanwijst als kwalijke bron. Vanuit die invalshoek is er ook in ethische zin, meer dan gebruikelijk in reformatorische kringen, te zeggen over seksualiteit in het algemeen en homoseksualiteit in het bijzonder. Daarmee zou bijvoorbeeld pedofilie afgewezen moeten worden, omdat zij uit haar aard door hebzucht en machtswellust, slechte begeertes, wordt gedreven. Deze drijfveer komt uiteraard ook voor bij heteroseksualiteit en homoseksualiteit. Als die niet zijn ingebed in de eros-liefde -zoals Ad de Bruijne zegt- ontaarden zij in slechte begeertes en zijn daarmee zondig.

En als derde punt: de genade; zou dat geen zwaarder accent moeten krijgen? Paulus zegt: Want zoals de zonde heeft geheerst en tot de door heeft geleid. Zo moest door de vrijspraak de genade heersen en tot het eeuwige leven leiden (Rom 5:21). Daarop volgt die prachtige retorische vraag: Betekent dit nu dat we moeten blijven zondigen om de genade te laten toenemen? Dat in geen geval. Hoe zouden wij, die dood zijn voor de zond, nog in zonde kunnen leven (Rom 6:1,2). Door genade zijn wij dood voor de zonde en levend in Christus Jezus voor God. Ons waardenpatroon, beter gezegd het Bijbelse waardenpatroon, wordt gestempeld en gekenmerkt door Gods genade. Genade zet alles op de kop; genade betekent toegang tot het Koninkrijk van de hemel, genade betekent leven door de dood heen. Genade helpt veranderen van aardse begeerte naar de liefde tot God en de naaste. Die liefde is de goede begeerte, het verlangen dat gewekt wordt door de Geest.  

Deze perspectieven: de Geest, de begeerte en de genade zijn misschien wel hermeneutische sleutels om de Schriften opnieuw te (leren) verstaan in de tijd van vandaag. Niet om de Bijbel te laten buikspreken; maar om het Woord op juiste waarde schatten. Mijn vermoeden is dat de Geest ons ook vandaag nieuwe perspectieven biedt over de actuele heikele zaken, vanuit het perspectief van het Koninkrijk. Daarin past een oproep werk te maken van gerechtigheid. Het biedt mogelijkheden om alle kerkmensen aan te spreken op hun eigen handelen, dat toch al te vaak wordt gedreven door slechte begeerten en goedkope genade. Paulus spreekt over aardse begeerte die ingaat tegen de Geest en Jakobus zegt dat iedereen in verleiding komt door zijn eigen begeerte. Ook Petrus en Johannes spreken over de rol en betekenis van de begeerte. Alleen, zij zetten de genade centraal om een veranderingsproces op gang te brengen. Het denken over het Koninkrijk de hemelen en Gods gerechtigheid kunnen verdiept worden door de begeerte en de genade opnieuw te doordenken met betrekking tot huwelijk, (homo)seksualiteit en man/vrouw in de kerk. Door de vrijspraak moet de genade heersen in de kerk, dank zij Jezus Christus onze Heer. Zegt de Geest via de apostel Paulus in Romeinen 5:21b.