Doel en zin van seksualiteit in de Bijbel en wat dat betekent voor huwelijk, (homo)seksualiteit en M/V in de kerk.

Het kerkelijk debat over huwelijk, (homo)seksualiteit en M/V zou wel eens gebaat kunnen zijn bij een theologische doordenking van de plaats van seksualiteit in de schepping, zonder die meteen te willen conformeren aan de kaders van de kerkelijke ethiek. Dit -onder andere- is waar theoloog/ethicus prof.dr. Ad de Bruijne van TU Kampen/Utrecht toe oproept in de podcast #76 van Dick en Daniël geloven het wel, van het Nederlands Dagblad, ter gelegenheid van zijn boek Verbonden voor het leven. Op het uitgebreide interview met De Bruijne in het ND over zijn boek zijn een aantal reacties gekomen, zoals van Herman van Wijnaarden: De kerk heeft anno 2022 niet méér seks nodig, maar minder en van Matthijs Haak: Hoe ik tot een ander inzicht over homoseksuele relaties kwam. En van John Lapré: Van dit boek wordt de kerk beter. Deze scribenten bespreken de vraag hoe het kerkelijk standpunt over seksualiteit zich verhoudt tot de maatschappelijke werkelijkheid en ze analyseren de verlegenheid en de zekerheid op deze punten en komen tot een visie die soms wel en soms niet in lijn is met de bestaande klassiek gereformeerde visie.

Ondertussen komen er ook wat geluiden in het ND over de vermeende ontbinding van het Schriftgezag. Columnist Bart Jan Spruyt ziet enerzijds dat refo’s -de term is van Spruyt(!)- bevreemding oproepen omdat zij aan vermolmde opvattingen vasthouden die de kloof met de rest van Nederland alleen maar vergroten. Zelfs als refo’s treurnis uiten over recente publicaties uit gereformeerde kring die duiden op een welwillende houding tegenover vrouw in het ambt, evolutietheorie en acceptatie van homoseksualiteit wordt hen dat niet in dank afgenomen door andere gereformeerden, terwijl het anderzijds toch overduidelijk is -aldus Spruyt- dat de refo’s het oude vertrouwde gelijk aan hun zijde hebben. Door refo’s mogen dus op z’n minst vraagtekens gezet worden bij moderne theologische standpunten die verdacht veel lijken op het moderne levensgevoel en nooit meer tot ongemakkelijke conclusies leiden waaraan refo’s geacht worden zich te houden. En Spruyt is niet de enige, zo weet ND-columnist Diederik van Dijk zeker dat de Bijbel geen goedkeuring biedt voor een moderne levenswandel zoals een homoseksuele relatie. Zo’n verbod zou immers volgens het klassieke gereformeerde denken één op één uit de Bijbel gehaald kunnen worden. Verder stelt Van Dijk dat de Geest geen wegen in de tijd kan schrijven die haaks staan op de Bijbel, dus modernen mogen zich niet beroepen op de leiding van de Geest als ze met zaken komen die haaks staan op de Bijbelse waarheid.

Van Dijk doet twee beweringen over de klassieke en de moderne theologie in relatie tot het gezag van de Schrift die hij niet nader onderbouwt. Ook de bekende dr.M.Klaassen komt in zijn korte bespreking van het congres rond het boek van Ad de Bruijne tot eenzelfde oordeel (ook zonder onderbouwing). De klassieke manier van Bijbellezen wordt door Spruyt, Van Dijk, Klaassen en anderen boven elke twijfel verheven en heeft louter zegeningen gebracht. De moderne manier van Bijbellezen doet het gezag van de Bijbel te niet, zegt men. De nieuwe methode van Bijbeluitleg redeneert de zonde weg, met alle gevolgen van dien, vreest men. Deze scribenten stellen zonder voorbehoud vast te (willen) houden aan de klassiek gereformeerde manier van Bijbeluitleg. Het blijft verbazingwekkend om te vernemen van Reformatorische scribenten dat zij zo zeker zijn van hun zaak dat de klassieke (ethische) standpunten de Bijbel in alles naspreken. Zelden wordt rekenschap gegeven van de theologische redenering die men volgt om (bij wijze van voorbeeld) tot een Bijbels verbod op een homoseksuele relatie te komen. En als iemand als De Bruijne die rekenschap wel geeft, wordt hem dat niet in dank afgenomen. Het lijkt er op dat de ‘moderne’ manier van Bijbellezen door de ‘klassieke’ manier van Bijbellezen bij voorbaat wordt gewantrouwd. Dat zou er mee te maken kunnen hebben dat de ‘moderne’ manier van Bijbellezen en Schriftuitleg duidelijk heeft gemaakt dat buigen voor het gezag van de Bijbel niet hetzelfde is als instemmen met de klassiek gereformeerde standpunten. De vraag mag (moet?) gesteld worden hoe houdbaar de klassiek gereformeerde standpunten zijn in het licht van de (inderdaad veranderde) werkelijkheid.

Het voert hier te ver (en het is niet mijn expertise) om uitgebreid in te gaan op de regels voor de Schriftuitleg of waarin de klassieke methode van Bijbeluitleg verschilt van de moderne. Maar het lijkt mij evident dat eerbied voor de Bijbel en de grondtekst, zowel de eenvoudige lezer als de geschoolde uitlegger niet ontslaat van de verplichting om alle oude en nieuwe wetenschappelijke aspecten over grammaticale, semantische, historische en culturele aspecten mee te nemen. Dat de dienaar van de Ethiopische koningin aan Filippus vraagt (Handelingen 8) wat de betekenis van de zojuist door hem gelezen tekst in Jesaja is, zet ons op het spoor van verantwoorde Bijbeluitleg. Verstaan wat je leest, gaat samen met iemand die het je uitlegt. In dit geval de Jood Filippus die de Ethiopische ambtenaar uitlegt dat de profetie van Jesaja betrekking heeft op Jezus. En dit proces van lezen, uitleg en tot inzicht komen leidde door de Geest tot belijdenis van geloof en de vraag om de doop. Het is in navolging van de Ethiopiër niet raar om als christenen uit de huidige Westerse werkelijkheid uitleg te vragen over de vroegere werkelijkheid die we lezen in de Hebreeuwse en Griekse Bijbel die van Godswege tot ons komt.

De wens om zowel de Bijbel als Gods gezaghebbende Woord als de menselijke werkelijkheid serieus te nemen is een uitdagende zoektocht, zowel voor de klassieke als de moderne theologie. In deze zoektocht kun je niet volstaan met het herhalen van de oude standpunten – zoals sommigen doen- omdat die geen antwoord geven op de nieuwe vragen. Je kunt ook niet volstaan met het herhalen van oude standpunten en weigeren – zo als sommigen doen- de argumenten te laten bevragen, omdat het een knieval aan de moderne cultuur of een afwijking van de gereformeerde leer zou zijn. Elke tijd worstelt met de vragen van de tijd en laat het licht van het evangelie schijnen over de vragen van de eigen tijd (Prediker 3:1-8).  

Hieronder een duiding en verheldering van de lijn die ik zie in de Bijbel rond de thema’s m/v, huwelijk en (homo)seksualiteit. Het lijkt me belangrijk om deze drie thema’s in samenhang te bespreken. Al te gemakkelijk kijkt men alleen naar het huwelijk (is een instelling Gods, dat gegeven verheft het boven elke discussie), terwijl we het hier hebben over de culturele vorm van het huwelijk die we sinds de Reformatie zo ongeveer gelijkgesteld hebben aan het Bijbelse huwelijk. Of we kijken alleen naar de verhouding man/vrouw (is een scheppingsordening, dat normeert alles). Of we kijken alleen naar de homoseksualiteit (de Bijbel veroordeelt het, daar kun je nooit en te nimmer omheen). Wat deze benaderingen met elkaar gemeen hebben is dat het standpunten zijn die in de klassieke gereformeerde traditie onderbouwd worden met een beperkt aantal Bijbelteksten. Er zijn een x-aantal teksten in de Bijbel die hierover gaan, als we die bij elkaar optellen is dit en dat de conclusie. Zo zijn er diverse van dit soort redeneringen waar Bijbels gezien geen speld tussen te krijgen lijkt. Iedereen die het anders ziet of benadert krijgt minstens de vraag waarom je de Bijbelteksten uit de klassiek gereformeerde redenering niet meer serieus neemt. En doorgaans is de veroordeling niet ver als je op grond van een nieuwe uitleg een ander standpunt huldigt dan het klassiek gereformeerde standpunt. Denk aan veroordelingen als: je neemt het Woord niet meer serieus; je neemt de hedendaagse cultuur als maatstaf; je hebt een Schriftkritische manier van bijbeluitleg gekozen; je miskent de wijsheid van de eeuwenlange traditie van het reformatorische christendom.

De repliek dat het klassiek gereformeerde standpunt verdacht veel lijkt op het plukken van teksten die in overeenstemming zijn met de oude culturele manier van doen en denken wordt niet serieus genomen. Het oude heeft zich immers bewezen in de kerk der eeuwen, laat de nieuwlichters eerst maar eens overtuigend bewijzen waar de oude uitleg niet deugt. De klassiek gereformeerde standpunten hebben dat bewijs niet nodig, denken sommigen. De waarheid daarvan ligt immers verankerd in de kerk der eeuwen. Laat ik vast een schot voor de boeg geven: het klassiek gereformeerde standpunt is een respectabele mening die grotendeels gebaseerd is op niet meer valide argumenten en de onderbouwing komt ten diepste niet verder dan tekst met tekst vergelijken en die teksten vergelijken met de klassieke culturele werkelijkheid. De klassieke gereformeerde theologie maakt de klassieke culturele werkelijkheid normatief. Daarover later meer.

Verder hebben de thema’s man/vrouw, huwelijk, LHBTI met elkaar gemeenschappelijk dat de seksualiteit er op allerlei manieren bij betrokken is. Als de visie op seksualiteit niet Bijbels consistent is, is ook de visie op de verwante thema’s onderhevig aan inconsistentie. Vroeger stelden we geen vragen bij zogenaamd duidelijke teksten omdat de cultuur hetzelfde patroon had. Tegenwoordig past de cultuur niet meer bij de zogenaamd duidelijke teksten. Als de kerk en de theologie niet verder komt dan: we begrijpen het niet maar we willen gehoorzaam zijn aan wat er staat, is dat meer een vrome uitvlucht dan een overtuigend argument.

Hoe kunnen we verder komen, zonder te vervallen in het negeren van de Bijbeltekst. Wat hier volgt is een poging om seksualiteit, Bijbel en kerk in samenhang te bespreken. Net als Ad de Bruijne kan ik zeggen (we zijn van hetzelfde geboortejaar) dat ik er al ruim 30 jaar mee bezig ben. De Bruijne als theoloog en docent en ik als agronoom (iemand met verstand van landbouw) en docent. Het wordt tijd dat ik het eens opschrijf en ter lezing aanbiedt aan mensen die met mij mee willen denken.

De Bijbelse zingeving en de kerkelijke betekenis van seksualiteit is verbonden met het Bijbelse en kerkelijke huwelijk en met de rol van man en vrouw in de Bijbel en in de kerk. Waarbij de kerkelijke norm niet noodzakelijk de Bijbelse waarde hoeft te zijn (daarover later meer). De Bijbel legt zichzelf uit zegt de gereformeerde theologie. Schrift met Schrift vergelijken ga ik daarom hieronder toepassen. Dus laat het me weten als ik de verkeerde combinaties maak. Ik hoop verder te komen dan mijn verhaal op te hangen aan een paar teksten die zogenaamd volstrekt duidelijk zijn. En net zoals de bijbelschrijvers hun eigen referentiekader hadden heb ik het mijne, en hadden de oude klassieke gereformeerden hun referentiekader. Maar wat ons verbindt is de Geest die de kerk van alle tijden wil aanspreken. De heilzame Bijbelse boodschap is waar het ons om te doen moet zijn. Daar hoop ik een bijdrage aan te leveren. Gebruikte Bijbelse namen en Bijbelcitaten op basis van NBV-21.