Gerechtigheid en zonde in de Bijbel

'Zonde moeten we wel zonde blijven noemen' is de reactie die je regelmatig hoort als iemand probeert ethisch wat genuanceerder naar de boodschap van de Bijbel te kijken dan we vanouds gewend zijn te doen. Echter, zonde is in de Bijbel nooit opgesloten in het gedrag. Zonde gaat over de gesteldheid of de gezindheid van de mens, dat verder gaat dan wat het oog van een ander ziet of het oor van een ander hoort. De kerk mag zonde nooit hoofdzakelijk opsluiten of definiëren aan de hand van gedrag. Overigens, in de gemeente van Christus mag men niet over zonde spreken los van de bedoeling van het evangelie: dat de zondaar (!) zich bekeert van zijn zonde. Bekering in de meest pregnante zin is verandering van houding, gezindheid, een radicale ommekeer. De ware bekering van de mens kent twee aspecten: de mens die zondigt moet veranderen van gedrag en denken, en tegelijk is het Gods Geest die de mens verandert- een ander hart schenkt.

Houden we het voor mogelijk dat gedrag wat in het verleden zonde werd genoemd -zoals homoseksualiteit-  we daar nu genuanceerd anders over zijn gaan denken op grond van voortschrijdend inzicht door de Geest? Ad de Bruijne toont in zijn boek aan dat LHBTI een recent verschijnsel is, dat als zodanig niet in de Bijbel voorkomt omdat het pas sinds de negentiende eeuw een identiteitsbepalende factor is voor mensen. Als we o.a. door wetenschappelijke kennis en maatschappelijke inzichten van de laatste 100 jaar nu anders tegen de positie van de vrouw of LHBTI-ers in de kerk aankijken, mag je dat toch ook verbinden met het werk van de Geest die ons in alle waarheid leidt? Het kan toch niet zo zijn dat sinds Calvijn de uitleg van de Schrift niet meer zou kunnen/mogen veranderen. Kortom, zouden we niet van kerkelijke ongerechtigheid moeten spreken als we de oude gewoontes in stand houden met een beroep op het klassieke kerkelijke standpunt? Over slavernij en de achterstelling van slaafgemaakten zijn we immers ook anders gaan denken in de kerk? Net zo goed als er voorbeelden zijn van zaken die vroeger geen zonde werden genoemd – zoals milieuvervuiling- , waarvan we nu ons kunnen voorstellen door voortschrijdend inzicht door de Geest dat we dat toch als zonde tegen de Schepper moeten gaan zien en ons van moeten bekeren.

De schepping is Gods meesterwerk, daarin heeft ecologie en biodiversiteit een belangrijke plaats, die wij door ons productie- en consumptiegedrag aan het verpesten en vernietigen zijn. Ecologische ongerechtigheid is een tamelijk nieuwe zonde die de westerse wetenschap en de techniek (vaak gretig omarmd door het westerse christendom) met zich mee heeft gebracht. De aarde lijdt aan ons gedrag rond exploitatie, verbruik, verspilling en afval. De natuur is niet Moeder Aarde die de troep van de mensenkinderen wel opruimt. De westerse mens die voor God speelt, dat kan blijkbaar niet goed gaan, maar dat wisten lezers van de Bijbel allang.

De mensheid is Gods meesterwerk, daartoe hebben mensen een samenleving te vormen. Sociale ongerechtigheid in de samenleving is vanouds een probleem (zie de profeten Jesaja en Micha) maar nu niet minder.  Het is wereldwijd en in de eigen omgeving volop aanwezig  en aan de orde van de dag. Is de sociale zonde in het oude Israël van de toenmalige kerkelijke en politieke bestuurders erger dan in onze tijd? Laten we er niet te zeker van zijn dat ons geen blaam of oordeel treft. 

Hier past nog een getuigenis uit onverwachte hoek bij. Veel sociale ongerechtigheid heeft met racisme te maken. Mensen uit andere werelddelen, met een andere taal, andere huidskleur en andere gewoontes worden als vreemdelingen ervaren. Besef dan dat huidskleur een genetische variantie is binnen de menselijke soort. Het beste bewijs dat alle mensen op aarde tot dezelfde biologische soort behoren (ondanks opvallende uiterlijke verschillen) is het feit dat mensen uit alle windstreken probleemloos kinderen met elkaar kunnen krijgen, die zelf ook weer kinderen kunnen krijgen. Dat betekent dat biologisch gezien alle mensen echt van dezelfde lap gescheurd zijn. Uit de dierenwereld is bekend, dat sommige soorten wel met elkaar paren maar dat de nakomelingen onvruchtbaar zijn. Denk aan muilezels.

Als de variatie in mensen zo groot is dat we zelfs van ‘rassen’ praten, zouden we de variatie in seksuele identiteit (LHBTI) misschien ook als een normaal gegeven kunnen / mogen zien? Een scheppingsgegeven wat niet op voorhand principieel geproblematiseerd moet worden omdat het zou afwijken van de scheppingsnorm. Er liggen hier best nog wat vragen als het gaat over de vraag wat natuurlijke variatie is en wat een gevolg van de val van de schepping. Maar dit soort vragen kun je ook stellen bij het dieet van de mensen voor en na de zondeval (wel of geen vlees eten). Zo moeten we misschien ook wat minder krampachtig doen over seksuele diversiteit voor en na de zondeval.

De schepping is Gods meesterwerk, daarin heeft seksualiteit een belangrijke plaats, die wij door ons gedrag kunnen ontregelen en verpesten. Seksuele ongerechtigheid is een oude zonde die deels door wetenschap en techniek in een ander licht is komen te staan, dat geldt ook zeker voor de kijk op (homo)seksualiteit. Niet omdat wij het beter weten dan Paulus, maar Paulus wist niet wat wij wel weten.

Meestal hebben we er weinig moeite mee om de huidige cultuur in te lezen in ons beeld-van-God-zijn en in het hoe en wat van de cultuuropdracht.  Denk bijvoorbeeld aan de invulling van het ‘bouwen en bewaren’ of het begrip rentmeesterschap in de vorige eeuw. In de klassieke westerse theologie van 100 jaar geleden lijkt Adam zo maar op een blanke heteroseksuele ondernemer die de aarde exploiteert en arbeiders uitbuit. Als de exploiterende mens de norm is geworden in de kerk en de theologie, hebben we de opdracht aan de mens om de schepping te bewerken en te bewaken (Gen 2:15) dan wel goed begrepen? Het kan toch niet zo zijn dat de opdracht om de tuin van Eden te bewerken en te bewaken vervallen is sinds de mens uit de tuin van Eden is verdreven om de aarde waaruit hij was genomen te bewerken (Gen 3:23). Het is goed om te beseffen dat je aardse zaken ook te principieel kunt laden. Waarom wel heel principieel zijn over alles rond seksualiteit en weinig principieel over alles rond het milieu?

Zonde, verlossing dankbaarheid zijn de grote thema’s van de Reformatie. En niemand die de Bijbel serieus neemt kan zeggen dat we daar afscheid van moeten nemen. Maar ook niemand die de Bijbel serieus neemt kan zeggen dat het geen tijd is om de trits Schepping, Koninkrijk van God, Herschepping opnieuw te doordenken met het oog op de huidige tijd. Onze Heiland zegt het zo: ‘Vraag je dus niet bezorgd af wat je zult (en dan volgen een paar zaken waar mensen zich destijds zorgen over maakten zoals eten, drinken en kleding) Zoek liever eerst het Koninkrijk van God en zijn gerechtigheid, dan zullen al die andere dingen je erbij gegeven worden.’ Mat 6:31-33. Het leven van een christen bestaat uit leven met Christus, gericht op zijn Koninkrijk, met uitzicht op de Nieuwe hemel en aarde.

Laten we werk maken van sociale gerechtigheid, ecologische gerechtigheid, kerkelijke gerechtigheid en seksuele gerechtigheid. Dat is de betekenis van de bekende tekst uit Micha 6:8 (later daarover meer). En uiteraard doet gedrag er dan toe. Want wat je koopt houd je in stand (ecologische ongerechtigheid) waar je je ogen voor sluit en oren en gevoel voor afsluit houd je in stand (sociale ongerechtigheid, kerkelijke ongerechtigheid en seksuele ongerechtigheid). Daarom is het Gebed des Heeren zo gek nog niet als leidraad voor het persoonlijke dagelijks leven (Mat 6:9-13): Onze Vader in de hemel, laat uw naam geheiligd worden, laat uw koninkrijk komen, laat uw wil gedaan worden op aarde zoals in de hemel. Geef ons vandaag het brood dat wij nodig hebben. Vergeef ons onze schulden zoals ook wij vergeven wie ons iets schuldig is. En breng ons niet in beproeving, maar red ons van het kwaad. Want aan U behoort het koningschap, de macht en de majesteit, in eeuwigheid, Amen.