Wouter Beekers pleit in een opinieartikel in de NRC tot samenwerking met de PVV. Om die reden steunt hij de keuze van de fractie van de ChristenUnie in Flevoland en neemt hij het voor haar op. Volgens hem is het categorisch uitsluiten van een partij als de PVV  een vorm van blinde machtspolitiek. Het is te gemakkelijk om populisten de maat te nemen, want zij zijn het die de gevestigde partijen uitdagen om de grondoorzaken van de crises in onze tijd bloot te leggen. Juist door het aangaan van het democratische gesprek met hen, biedt het die partijen kans in de democratie en geeft het ze de kans constructief te worden. Bovendien wordt op die manier ook de proteststem van burgers serieus genomen. Leefbaar Rotterdam zou daarvan een schoolvoorbeeld zijn. Tenslotte is politiek de dialoog aangaan en verantwoordelijkheid nemen. De democratie draait immers niet om harmonie, maar om een dialoog om wezenlijke belangenconflicten. Voor de ChristenUnie sluit deze opvatting aan op haar beginselverklaring, die stelt dat ‘in de democratie iedereen wordt uitgenodigd om, vanuit onze waarden en overtuigingen, mee vorm te geven aan de samenleving’.

Geen oplossen

Het is een mooi en sympathiek betoog van Beekers met waardevolle elementen. Aan Beekers kan worden toegegeven dat partijen van het redelijke midden inderdaad niet altijd meer in het midden van de samenleving staan. In een aantal gevallen wijst de praktijk zelfs uit dat de overheid, de regeringspartijen inbegrepen, op tal van dossiers geen daadwerkelijke oplossingen biedt, maar eerder zich schuldig lijkt te maken aan ongekend onrecht, zoals de Toeslagenaffaire en de gaswinning in Groningen. Het zou best kunnen zijn dat politici in Den Haag beroepspolitici zijn geworden die zich in hun eigen bubbel ophouden waardoor zij onvoldoende zicht hebben op de oorzaken, aard en ernst van de problemen waar burgers dagelijks mee te maken hebben. En daarmee zijn zij ook mede verantwoordelijk voor het feit dat grote groepen burgers zich niet gezien of gehoord voelen. Ook is het niet denkbeeldig dat groepen in de samenleving angst hebben voor of zich bedreigd kunnen voelen door de opkomst van de islam in ons land en de grote toestroom van asielzoekers. In veel gevallen hebben gevestigde partijen onvoldoende oog - en te weinig oplossingen voor de problemen die burgers in hun dagelijkse leven ervaren. Ongetwijfeld dat dit een voedingsbodem is voor onvrede over en verzet tegen de overheid in het algemeen en de gevestigde politiek in het bijzonder. Zij zijn ontvankelijk voor politieke partijen die zich afzetten tegen gevestigde partijen en de overheid, zoals de PVV. Er is dus een reëel probleem, maar Beekers voorstellen bieden daarvoor geen oplossing, omdat zijn voorstellen de democratische rechtsstaat van binnenuit uithollen en verzwakken.

Mens- en wereldbeeld

Het idee dat de PVV alleen maar inspeelt op de onderbuikgevoelens van ontevreden burgers met gebruikmaking van overdrijving als stijlfiguur, onderschat de ernst en aard van het gedachtegoed van de PVV. De PVV streeft namelijk politieke doelen na die niet te verwezenlijken zijn in een democratische rechtsstaat. Zij wil bijvoorbeeld de islam uit de samenleving weren en de grenzen sluiten voor immigranten en gebruikt deze groepen als zondebokken om de maatschappelijke problemen op hen af te schuiven. En juist de staatsmachten staan haar idealen in de weg. Het parlement, de regering en de rechterlijke macht zijn immers gebonden aan de grondbeginselen van de democratische rechtsstaat. Die grondbeginselen staan discriminatie, uitsluiting en willekeur in de weg. De democratische rechtsstaat is immers gebonden aan de geldende wetten, de grondwet en Europese - en internationale verdragen. Dat wil niet zeggen dat er geen discriminatie, uitsluiting en willekeur plaatsvindt bij de drie staatsmachten, helaas niet, zo is inmiddels meermaals gebleken, maar zij wordt nooit legitiem. De PVV vindt discriminatie, uitsluiting en willekeur wel legitiem, omdat hun mens- en wereldbeeld zich niet verdragen met een democratische rechtsstaat. Dat mens- en wereldbeeld is nationalistisch, maar misschien nog meer  etnocentrisch van aard. De joods-christelijke cultuur is het perspectief van de PVV, die voornamelijk bestaat uit blanke mensen, terwijl niet-blanken alleen worden getolereerd als zij afstand doen van hun eigen cultuur in de openbare ruimte en zich overeenkomstig de joods-christelijke cultuur gedragen. De islam wordt in het bijzonder als afwijkend van de eigen cultuur beschouwd; de uitingen van de islam zoals hoofddoeken, moskeeën en de koran, worden afgewezen vanwege de eigen joods-christelijke cultuur. 

Volkssoevereiniteit

De opvattingen van de PVV staan tegenover de heersende en geldende publieke moraal. Die publieke moraal beschouwt verschillende culturen als gelijkwaardig en laat ze naast elkaar bestaan. En hoewel onder invloed van de opkomst van Fortuyn het accent van het integratiedebat in de politiek is verlegd naar veel meer aanpassing aan de joods-christelijke cultuur biedt de democratische rechtsstaat toch bij uitstek ruimte en bescherming aan verschillende culturen waardoor zij zich kunnen ontplooien. En juist die beschermende functie van de democratische rechtsstaat is reden voor verzet van de PVV tegen de democratische rechtsstaat. En waar Beekers de beweging van Wilders als nieuw nationalisme kwalificeert, gaat het de PVV niet zozeer om de staat of het land, maar om het volk. Het volk moet worden beschermd, niet alleen tegen alles en iedereen die de eigen cultuur bedreigt, maar ook tegen de overheid, die deze bedreigingen tolereert en met staatsmacht faciliteert. En daarom heeft de  PVV voorliefde voor de volkssoevereiniteit. Er is scepsis over de liberale rechtsorde, omdat die onvoldoende macht voor en van het volk waarborgt, en daarom wijzen zij die af en stellen die rechtsorde in ieder geval ter discussie. En dat is precies wat de PVV doet. Het bestaansrecht van het parlement wordt telkens betwist door het een nepparlement te noemen, de rechterlijke macht wordt verdacht gemaakt door bijvoorbeeld de Hoge Raad ‘een schandvlek’ en corrupt te noemen. Ook de regering wordt permanent gewantrouwd. Dat blijkt ook uit een reeks moties van wantrouwen. Uit alles blijkt dat de PVV bewust en structureel de democratische rechtsstaat ondermijnt. 

Leefbaar Rotterdam

En het voortdurend ondermijnen, is bijzonder risicovol voor de stabiliteit en voortbestaan van de democratische rechtsstaat. En een vergelijking met Leefbaar Rotterdam als voorbeeld hoe de PVV constructief kan worden door samen te werken, miskent dat de PVV van meet af aan veel radicaler is dan Leefbaar Rotterdam. Waar Leefbaar Rotterdam zich in hoofdzaak richt op integratie van bevolkingsgroepen, streeft de PVV naar assimilatie. Al in haar verkiezingsprogramma bij haar eerste deelname aan de Tweede Kamer verkiezingen blijkt de PVV namelijk veel radicaler dan Leefbaar Rotterdam. Waar Leefbaar Rotterdam in haar verkiezingsprogramma 2002-2006 vindt dat de islam een religie moet worden als alle andere en daarover de debatten moet voortzetten, stelt het eerste verkiezingsprogramma van de PVV dat artikel 1 van de Grondwet moet worden vervangen door een artikel over ‘de dominantie van de joods-christelijke en humanistische traditie en cultuur". Verder stelt dat verkiezingsprogramma: “Zo lang niet duidelijk is dat de Nederlandse moslimgemeenschap de orde en spelregels van de Nederlandse rechtsstaat van harte accepteert, ontbreekt het fundament van vertrouwen dat noodzakelijk is om grondwettelijke rechten en vrijheden in dezelfde mate toe te kennen als aan andere groepen in Nederland”. Ook introduceerde de PVV het idee van een assimilatiecontract dat door niet-westerse allochtonen zou moeten worden ondertekend. Daarin zouden zij moeten beloven zich aan te passen aan de dominante cultuur in Nederland – en anders het land verlaten. Zelfs Marco Pastors distantieerde zich van dit idee, ondanks dat hij in 2005 nog als wethouder van Leefbaar Rotterdam moest aftreden vanwege kritische uitlatingen over de islam; Pastors vond ook dat de PVV met het assimilatiecontract een hele religie discrimineerde. 

Integratie en assimilatie

Het verschil tussen integratie en assimilatie bepaalt ook het verschil in houding tegenover de staat en in het bijzonder de democratische rechtsstaat. Assimilatie kan niet binnen een democratische rechtsstaat, omdat zij het bestaansrecht ontneemt aan bevolkingsgroepen om als groep in de samenleving zichtbaar te zijn en zichzelf te zijn.  Daarentegen kan  integratie wel gevraagd worden binnen de samenleving met inachtneming van de beginselen en kernwaarden van de democratische rechtsstaat. Het is daarom ook niet vreemd dat wethouders van Leefbaar Rotterdam nu samenwerken met burgemeester Aboutaleb. De opvattingen van Leefbaar Rotterdam waarbij verwacht wordt dat bevolkingsgroepen zich aanpassen aan de joods-christelijke samenleving is beduidend minder verstrekkend dan het standpunt van de PVV die wil dat bevolkingsgroepen opgaan in de joods-christelijke samenleving of vertrekken. Over het verzet tegen de komst van Aboutaleb als burgemeester van Rotterdam zegt Pastors, in een interview in het Parool in 2009, dat het verzet werd ingegeven, omdat zijn benoeming ten onrechte de indruk zou kunnen geven dat het met de integratie van Marokkanen in Nederland goed ging, terwijl hij daarvan niet het bewijs is. Volgens Pastors is  Aboutaleb het bewijs dat hij goed geïntegreerd is en het bewijs dat de Nederlandse samenleving hem die kan geboden heeft. Kortom, in de democratische rechtsstaat valt te praten over integratie, maar niet over assimilatie. Door samen te werken met de PVV wordt zij niet constructiever, want haar overtuigingen zijn niet constructief. De ideologie van de PVV staat haaks op de beginselen van de democratische rechtsstaat. 

Publieke moraal

Beekers heeft gelijk wanneer hij zegt dat het in een democratische rechtsstaat gaat ‘om de dialoog en belangenconflicten geweldloos aan te gaan. Ook heeft hij gelijk wanneer hij zegt dat ‘de democratie niet draait om harmonie, niet gemakkelijk is, en niet voor bange mensen is’. Die dialoog en het oplossen van belangenconflicten kenmerkt zich door het compromis- of consensus karakter. Telkens wordt gezocht naar vreedzame oplossingen. Beekers wil iedereen de kans geven om aan het democratische gesprek deel te nemen, zelfs diegenen die helemaal niet uit zijn op het democratische gesprek. Hier zit het probleem in Bleekers pleidooi; de democratische rechtsstaat biedt namelijk ook alle ruimte aan ondemocratische partijen om zich te organiseren en ondermijnende standpunten te verspreiden, terwijl het parlement en andere democratische organen hun deuren voor hen openzetten. De PVV toont aan dat zij helemaal geen dialoog wil voeren, maar uitsluitend monologen, bijvoorbeeld over assimilatie. Beekers lijkt in zijn betoog geen rekening te houden met de zwakte van de democratische rechtsstaat, want haar kracht is gelijktijdig ook haar zwakte. Ook een volwassen democratische rechtsstaat kent zwakheden en daartegen moet zij zich wapenen. Zij moet antidemocratische partijen, dat wil zeggen partijen die de democratische rechtsstaat willen veranderen in een niet-democratische variant, uitsluiten. Van een niet-democratische variant is sprake als er politieke opvattingen worden nagestreefd die in strijd zijn met de openbare orde; daarvan kan bijvoorbeeld sprake zijn bij het aanzetten tot haat en van uitingen die verboden discriminatie inhouden of, zoals de Hoge Raad in Wilders II overwoog, onnodig grievende uitlatingen waaronder begrepen uitlatingen die aanzetten tot onverdraagzaamheid. Al deze uitlatingen hebben met elkaar gemeen dat zij een  aantasting inhouden van de als wezenlijk ervaren beginselen van ons rechtsstelsel die, indien op grote schaal toegepast, ontwrichtend zouden blijken voor de samenleving. Voor die situaties heeft de weerbare democratie niet alleen het recht, maar zelfs de plicht zich te verzetten tegen organisaties die deze in de waagschaal stellen, aldus d’ Ulli d'Oliveira, emeritus hoogleraar migratierecht, in de Groene Amsterdammer van 5 november 2022. Daarmee wordt het electoraat van de PVV overigens niet uitgesloten van het democratische debat; eerder het tegendeel, omdat zij niet langer hoeven te luisteren naar de PVV-monologen. Een weerbare democratie vraagt van de deelnemers haar te allen tijde te verdedigen, ook tegen geweldloze ondemocratische partijen. En daarom is er goede grond en noodzaak om de PVV niet te normaliseren. Dat wellicht de vertegenwoordigers van de PVV, in bijvoorbeeld de provincie, redelijke mensen zijn, maakt hun politieke overtuiging niet redelijk. Voor zolang deze partij niet is verboden, is zij legitiem present in de vertegenwoordigende organen. Echter, dat is geen rechtvaardiging om met de PVV samen te werken in een coalitie, ook niet als er schriftelijke afspraken zijn over het respecteren van de democratische rechtsstaat. Dit sluit aan op de beginselverklaring van de ChristenUnie over de weerbare democratie: 'De overheid verweert zich krachtig  wanneer de vrijheid in ons land wordt bedreigd. Mensen die metterdaad onvrijheid vestigen wordt ook metterdaad een halt toegeroepen. In de strijd tegen onrecht en onvrijheid, dienen we onszelf nooit te verlagen door zelf wapens van onrecht en onvrijheid te grijpen. Een democratie zoekt haar weerbaarheid ten diepste in de publieke moraal”.  De publieke moraal staat samenwerking met de PVV in een coalitie eenvoudig in de weg.

Verantwoordelijkheid

Dat laat de zorg van Beekers onverlet dat een groep mensen zich dan wellicht niet meer vertegenwoordigd voelt door de politiek. Dat is een probleem waar de democratische politieke partijen verantwoordelijk voor zijn en verantwoordelijkheid voor moeten nemen. Partijen mogen het zich het aantrekken dat delen van de Nederlandse bevolking van de democratie lijken te vervreemden doordat de gevestigde politiek voor hen niet het goede weet te doen, Echter, dat probleem wordt niet opgelost door ondemocratische partijen meer ruimte en mogelijkheden te bieden dan strikt noodzakelijk is. Ook een volwassen democratie moet waakzaam zijn en zich weerbaar opstellen tegen allen en eenieder die haar bedreigt, van buitenaf of van binnenuit. Dat is geen kwestie van machtspolitiek, maar het nemen  van verantwoordelijkheid.