Op 19 juli 1773 wordt door negen predikanten uit de negen ‘protestantse’ provincies (Noord Brabant en Zuid Limburg ontbreken) verklaard ‘wij getuigen met onderteekening onzer handen’ dat zij ‘met alle nauwkeurigheid hebben toegezien, dat in deze nieuwe berijming niets mogte voorkomen eenigszins strijdig met de aangenomene leer der Gereformeerde Kerken, zooals die naar Gods Woord in den Heidelbergschen Catechismus, de Belijdenisse des Geloofs en de Canones van de Synode Nationaal, te Dordrecht in de jaaren 1618 en 1619 gehouden, vervat is; gelijk wij ook in gemoede verklaaren dat in deze berijming niets gevonden wordt in het allerminst afwijkende van de bovengemelde Formulieren van eenigheid’.

Authentiek?

Ik lees dit in de ‘Verklaring gevoegd bij het Authenthiek Afschrift der Psalmen’, in het bijbeltje met kerkboek (inclusief 29 stuks ‘enige gezangen’)  wat ik op mijn 16^e verjaardag van mijn ouders kreeg. Het is nu bijna 50 jaar later en de berijming van 1773 viert op 19 juli zijn 250-ste verjaardag. Het lijkt er op dat voor bepaalde Gereformeerde Kerken deze psalmberijming een extra formulier van eenigheid is geworden. Zoals diverse schrijvers in de pers opgemerkt hebben: de berijming van 1773 heeft aan de kerken de woorden gegeven waarin gezongen, gebeden, gepreekt wordt en heeft de woorden gegeven waarmee geboren, gedoopt, getrouwd, geleefd, gestorven en begraven wordt. Volgens sommigen is het zingen van de berijming van 1773 (zeker de massale samenzang in oude kerken, op hele noten en met bovenstem) geworden tot een uiting van de belevingscultuur in refogewaad. Ik zal daar geen kwaad van zeggen want ik kan wel genieten van de filmpjes van zangavonden met André Nieuwkoop of van mannenzang Katwijk. Dat laatste voorbeeld maakt meteen duidelijk dat de huidige klassiek christelijke belevingscultuur breder is dan de psalmberijming van 1773.

Canoniek?

Waar men in 1773 nog verklaarde dat dit het authentiek afschrift der psalmen was denken sommigen in 2023 wellicht dat het een canoniek afschrift der psalmen is, al zal men dat zò nooit zeggen vermoedelijk. Anna Looije (ND 15 juli 2023) schrijft over haar reformatorische jeugd: “Ik ben op gegroeid in een reformatorisch dorp, ging naar een reformatorische kerk en naar een reformatorische middelbare school. Psalmen hoorden er altijd bij. We moesten er elke week twee uit ons hoofd leren, een op school en een op zondagsschool. Het oude Nederlands vond ik niet moeilijk. Het was onderdeel van mijn culturele achtergrond. In allerlei situaties werd de taal van de psalmen gebruikt en werden er regels van psalmen geciteerd. Als vermaning, als grap, als sarcastische opmerking of als uiting van geloofsvertrouwen. De psalmentaal was deel van het gezamenlijke vocabulaire van het dorp.” 

Dick Schinkelshoek (ND 2 juli 2023) verwoordde het zo:  “Maar er speelt nog iets. Net als de Statenvertaling, de Kanttekeningen daarbij en de Heidelbergse Catechismus hebben de psalmen van 1773 de geloofstaal van de bevindelijk-gereformeerden gekneed: ze zijn de basis gaan vormen van de zogenoemde ‘tale Kanaäns’. Bevindelijke dominees citeren vaak psalmregels in hun preken. In zijn proefschrift Bevindelijk preken (2019) schrijft Arie van der Knijff over de oude psalmberijming: ‘Het lijkt het belangrijkste middel om affectiviteit in de preek in te brengen. Met verwijzingen naar de berijmde Psalmen verwoorden de predikanten de vreugden van het geloof, maar vooral ook de noden ervan.’ In de taal van deze psalmen leg je als reformatorische christen uit wat je gelooft en wat je daarbij ervaart. Uit recent onderzoek van het Reformatorisch Dagblad blijkt dat 82 procent van de RD-lezers vindt dat ‘1773’ hun hart vertolkt. Dan kan een berijming van alles mankeren, maar afscheid ervan nemen betekent dan ook gevoelsmatig: afscheid nemen van jouw manier van geloven.” 

Kernwaarde

Als dit laatste juist getypeerd en geconcludeerd is betekent dit waarschijnlijk dat RD-lezers in de berijming van 1773 de verwoording van het reformatorische geloof het belangrijkst vinden. De mankementen worden niet ontkend maar de eventuele mankementen van de berijming doen niets af aan de kernwaarde: het is de taal van de geloofswaarheid. En als het memoriseren en citeren van de psalmberijming deel uitmaakt van de geloofsbeleving dan is elke andere berijming een aantasting van de taal van het geloof.  

Het valt te begrijpen dat het zo ervaren wordt in reformatorische kringen maar zo hoeft het niet te gaan. Er is oog gekomen voor de ontoegankelijkheid van de geestelijke waarde van de berijming van 1773 voor wie niet met dit taalkleed is opgegroeid. Het is ook duidelijk dat je er prima aan gewend kunt raken dat andere berijmingen (en andere Bijbelvertalingen) tot je geloofskapitaal kunnen gaan behoren. Niet voor niets zijn er nieuwere psalmberijmingen gekomen als De Nieuwe Psalmberijming of Psalmen voor Nu waarvan enkele berijmingen heel goed in staat zijn gebleken dezelfde geloofswaarde op te roepen als de berijming van 1773. Wat de leden van de overige kerken uit de Gereformeerde gezindte heel goed weten. Verder blijft het merkwaardig dat de aanhangers van de berijming van 1773 doof zijn voor alle bewijzen dat er in de berijming van 1773 wel degelijk ‘iets mogte voorkomen eenigszins strijdig met de aangenomene leer’. En het plechtige ‘gelijk wij ook in gemoede verklaaren dat in deze berijming niets gevonden wordt in het allerminst afwijkende van de bovengemelde Formulieren van eenigheid’ is niet vol te houden. Dat desondanks de berijming van 1773 tot de maat der dingen geworden is moet tot nadenken stemmen voor wie pal staat voor de waarheid van het evangelie.

Gevoelswaarde

Staat de hang naar de gevoelsbeleving van de psalmberijming van 1773 voor iets groters of is het slechts een onschuldige uiting van hen die graag klassiek gereformeerd willen blijven? Ik vermoed dat er iets fundamenteels aan de hand is, wat niet zonder bezwaar is. Het (b)lijkt een trend in de Reformatorische wereld om de gevaren van de ‘boze wereld’ op gevoelsniveau te beoordelen. Wie ‘onze’ waarden verdedigt is een medestander, wie ‘onze’ waarden omver wil werpen is een tegenstander. De levensstijl van de medestander of tegenstander wordt niet echt in aanmerking genomen, het gaat om de christelijke waarden waar ze voor staan. Daarom kunnen bijbelgetrouwe christenen oud-president Trump als medestander zien en president Biden als tegenstander. Evenzo worden partijen als Forum voor Democratie en PVV en hun voormannen als medestanders gezien en partijen als D66 en Partij voor de Dieren en hun voorvrouwen als tegenstanders. Dat D66 en Partij voor de Dieren een vrouw als leider hebben geldt als een extra nadeel voor klassiek gereformeerden. Dit alles verklaart mogelijk ook dat SGP en CU elkaar steeds minder lijken te verstaan op waarden niveau. Hetzelfde gebeurt met de modaliteiten binnen de CGK: men herkent elkaar niet meer op waarden niveau. Het reformatorische deel van de CGK schurkt liever aan tegen de HHK dan echt in gesprek te gaan met de ‘moderne’ CGK gemeenten. Men deinst er in Bewaar het Pand kring zelfs niet voor te terug de moderne CGK gemeenten te verwijzen naar de nieuwe NGK. Het argument: daar zul je je vast beter thuis voelen dan bij ons. De gevoelswaarde is blijkbaar de maat der dingen geworden. 

Geloofswaarde 

Dit alles roept de vraag op: wat is dan de gevoelswaarde waar het ten diepste over gaat? Zou het kunnen zijn dat de reformatorische christenen en bepaalde evangelische groepen de ‘aloude en dierbare’ kernwaarden zien verdampen bij het andere deel van de gereformeerde gezindte omdat het vertrouwde ‘praat en daad’ wordt vervangen door nieuwe manieren van zeggen en doen?  Noem het conservatisme of normatief idealisme maar de manier van spreken over de kernwaarden van het geloof in de ‘moderne’ gereformeerde en evangelicale kerken en groepen wordt door de klassieke flank ernstig gewantrouwd. Het mag ons wel te denken geven dat kerkmensen die dezelfde kerkelijke belijdenis delen, elkaar op geloofswaarde niet meer herkennen. Dat sommige kerkmensen hun medestanders zoeken bij mensen die er een andere levensstijl op nahouden maar kennelijk als verdedigers van christelijke waarden worden gezien, valt alleen te begrijpen als die waarden niet meer ‘gezien’ worden bij de eigen zusterkerken.

Authentiek

Zouden de 9 ondertekenaars  van het Authentiek Afschrift der Psalmen ooit bedoeld hebben dat de berijming van 1773 tot de altoosdurende kernwaarde van het klassiek gereformeerde geloof zou gaan behoren? Vast niet. De redenen die er destijds waren om te komen tot een nieuwe authentieke berijming, zijn dezelfde redenen waarom er steeds weer nieuwe psalmberijmingen en Bijbelvertalingen komen.  Hoe ze er komen is soms meer curieus dan kerkelijk, dat was ook in de aanloop naar de berijming van 1773 het geval. Mijn bijbeltje kent immers nog een tiende ondertekenaar, misschien wel de belangrijkste: “De bovenstaande onderteekening is geschied den 19den Julij. Mij present, PIETER LEONARD VAN DE KASTEELE, Amanuensis van de Edele Mog. Heeren Commissarissen tot de verbetering der Rijmpsalmen.” 

Verbetering van de Rijmpsalmen was het doel en de opdracht in 1773. Gereformeerd blijven bestaat niet slechts uit conserveren maar ook uit (blijven) reformeren. Volgens Jaco van der Knijff (ND 4 juli 2023) docent liturgiek aan de TU Apeldoorn heeft destijds die Haagse commissie, uit drie bestaande berijmingen en deels met eigen inbreng, een nieuwe bundel samengesteld. Wat in 1773 is gedaan, is met name de laatste vijfenzeventig jaar, vaker gedaan. Het wachten is op het in gebruik nemen daarvan door de kerken, zoals destijds de berijming van 1773 in gebruik is genomen door de kerken. Wie de geloofswaarheid blijft opsluiten in de antieke manier van zeggen miskent de verdienstelijke pogingen om het taalkleed van de zingende gemeente authentiek te houden. Bijdetijdse authentieke woorden waarin gezongen, gebeden, gepreekt, geboren, gedoopt, getrouwd, geleefd, gestorven en begraven wordt.