Vanmiddag vergadert de classis  Zwolle van de Christelijke Gereformeerde Kerken op Urk. Het zal een beladen bijeenkomst zijn. Belangrijk onderdeel van de conflicten is de uitleg en de toepassing van de kerkorde. Daarom is het interessant en leerzaam wat Prof. K. Schilder in zijn cursus bij kaarslicht in de laatste oorlogswinter daarover heeft gezegd. Interessant omdat hij ook juist de vinger legt bij de uitleg van artikel 31 K.O., het artikel dat ook vandaag binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken tot een splijtzwam leidt. Zijn onderricht, geeft inzicht die helpt om de controverse binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken te boven te kunnen komen.

Lange traditie

Schilder begint zijn beschouwing om op te merken dat zijn visie en uitleg voortkomen uit en voortbouwen op het werk van Rutgers en Kuyper. Zij op hun beurt baseren zich op de inzichten van Voetius. Daarmee staat Schilder in een lange traditie. Schilder noemt het kerkverband een kerkverbond en geeft aan dat artikel 31 K.O. het verbondskarakter uitwerkt en handhaaft. Daarover zegt hij: “Hierin ligt de kern van de hele kwestie die ons vandaag bezighoudt besloten. Het artikel houdt een dubbele waarschuwing in die zich in de woelige zee van het kerkelijk leven richt tegen een dubbele rots, die men met zijn scheepje wil vermijden om het niet te doen breken. Het artikel keert zich namelijk tegen het independentisme en tegen de hiërarchie”. In Schilder zijn tijd betrof het de kern van de kwestie en zij is vandaag de dag binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken net zo actueel. 

Tegen independentisme en hiërarchie

Schilder wijst erop dat artikel 31 K.O. zich keert tegen independentisme en hiërarchie. Ten aanzien van independentisme zegt hij: “wanneer een vergadering samenkomt en iets besluit, heeft iedereen het beslotene te handhaven en uit te voeren. Zo is de regel. Men mag niet zeggen: ik ben het met de besluiten niet eens, ik vind ze onredelijk, daarom houd ik mij er niet aan. Op deze manier zou de regering der kerk onmogelijk zijn. Daarom staat in artikel 31: wij houden ons aan de besluiten, ook als wijzelf ertegen zijn geweest. Dit keert zich tegen het independentisme”. Vervolgens stelt Schilder dat het tweede lid van artikel 31 K.O., dat is in de CGK kerkorde, het tenzij-gedeelte van artikel 31 K.O., “(..) zich keert tegen een andere klip: die van hiërarchie.” Schilder werkt dat uit wanneer hij zegt: “Nu hebben de kerken bij hun verbondssluiting gezegd: tegen die beide zonden, die van independentisme en die van hiërarchie, helpe ons God. En om zelf ons ertegen te helpen zullen wij ons bij voorbaat wapenen: wij zullen ons houden aan hetgeen door een vergadering besloten is, al geschiedde dat niet met onze instemming, maar wij zullen geen besluiten erkennen die strijden met Gods Woord, de belijdenis en de kerkenordening”.

Actualiteitswaarde

Daarop volgt een passage die ook voor vandaag actualiteitswaarde heeft. Wat toentertijd in de Gereformeerde Kerken speelde, speelt vandaag ook, namelijk het verwijt dat een plaatselijke kerk zich feitelijk buiten het kerkverband plaatst, omdat zij zich niet aan synodebesluiten houden. Schilder schrijft in dat verband: “Men kan dus op twee manieren het verbond verbreken. De synode roept: je bent een verbonds- en trouwbreker, als je je niet houdt aan de besluiten”. Men heeft ook de schorsingsbullen van verscheidene mensen ingevuld op deze wijze: hij houdt zich niet aan onze besluiten, hij maakt dus een scheur, bedrijft een openbare grove zonde, derhalve moet hij de laan uit. Men zegt niet: hij gaat in tegen Schrift en belijdenis, maar: wij besloten iets, hij zegt nee, dus hij moet de laan uit. Ofschoon de synode zegt: zo hoort het volgens artikel 31 van onze kerkenordening zeggen wij: er staan twee dingen in artikel 31. Het één is van het ander een aanvulling en een begrenzing. Onze vaderen waren zo overtuigd van de goede orde en van de noodzaak van goede orde, dat ze zeiden: beslissingen die ingaan tegen de kerkenordening houden we niet. Liever een beslissing niet uitvoeren, dan ingaan tegen de kerkenordening. Dus de lijn van het anti-dependent zijn is vastgehouden in artikel 31, sub b. Ook meerdere vergaderingen moeten zich eraan houden: wij allen, ook in meerdere vergaderingen, zijn gebonden aan de kerkenordening en zullen niets uitvoeren wat in strijd daarmee zou zijn besloten. Tegen iemand die wel uitvoert wat strijdt met Gods Woord, de belijdenis en de kerkenordening hebben wij te zeggen: je bent een trouwbreker, je schendt het verbond”. 

Niet aanvaarden

Toentertijd was het niet aanvaarden van kerkelijke besluiten gegrond op strijd met Gods Woord, het belijden van de kerk en de kerkordening; heden ten dage geldt dat nog steeds precies hetzelfde. Plaatselijke kerken mogen geen besluiten aanvaarden die ingaan tegen Gods Woord, het belijden van de kerk of de kerkorde. Ten aanzien daarvan legt Schilder uit wat de praktische betekenis daarvan is. “Men zegt: onze besluiten moet je uitvoeren zolang ze niet ingetrokken zijn. Je moet ze dus in ieder geval uitvoeren tot de volgende vergadering indien je een gravamen indient”. Dat wordt ook binnen de CGK gezegd, bijvoorbeeld vanuit het Christelijk Gereformeerd Beraad. Schilder zegt hierover: “Mag de synode voor drie jaar onderwerping aan de genomen besluiten eisen, wanneer ze strijden met Gods Woord, de belijdenis en de kerkenordening? Dit te bevestigen is grote dwaasheid. Wanneer de uitspraken duidelijk in strijd zijn met Gods Woord, de belijdenis en de kerkenordening mag niemand zich eraan houden. Bovendien, wanneer het zo bedoeld was als de synode het nu zegt, wordt artikel 31b eigenlijk volmaakt overbodig. Het heeft geen zin te besluiten dat je je aan den beslissing moet houden totdat die teruggenomen is. Want eenmaal teruggenomen, bestaat de beslissing eenvoudig niet meer. De synode haalt een streep door het bestaande artikel”. Dat geldt vandaag de dag nog steeds hetzelfde. Schilder vervolgt: “(...) Als je dit volhoudt, kom je dan niet in grote moeilijkheden? Waar is de grens? Iedereen kan wel zeggen, dat volgens hem bepaalde besluiten strijdig zijn met de Schrift. Ik geef direct toe, dat er grote gevaren aan verbonden zijn. Er is trouwens geen enkele gedragslijn die naar het Woord is en niet grote gevaren met zich brengt. Vrijheid is een groot gevaar voor het vlees namelijk. Maar om dit gevaar mogen we niet het gebruik weigeren. Anarchie kan uitbreken bij hen die zich niet conformeren. Maar de anarchie ís er, wanneer men de besluiten wel uitvoert, hoewel ze in strijd zijn met Gods Woord, de belijdenis en de kerkenordening. Bovendien is er een sterke rem: ieder moet het bewijs leveren. Dit is niet: de synode overtuigen van onjuistheid, maar het wil zeggen: iedereen, die bezwaar heeft moet zeggen: op deze gronden zou ik mijn consciëntie geweld aandoen, wanneer ik de besluiten voor vast en bondig hield. De plicht tot bewijsvoering is een gezond medicijn voor elke liefhebberij in verkeerde zin. Maar het recht van gravamen blijft onverkort”.

Geweten

Wie Schilder zijn betoog serieus neemt vandaag de dag komt tot de conclusie dat als besluiten op grond van iemands geweten strijden met Gods Woord, het belijden van de kerk of de kerkorde, er geen gebondenheid kan bestaan aan die besluiten. Dit sluit aan op het belijden van de kerk zelf; artikel 7 NGB is er duidelijk over: “We mogen ook geen enkel boek, hoe heilig of goed die schrijver ook geweest is, gelijkstellen aan de Bijbel. De tradities mogen ook niet op gelijke hoogte staan met de waarheid van God, want de waarheid van de Bijbel gaat boven alles. Dit geldt ook voor de mening van de meerderheid van het volk, dingen die sinds mensenheugenis gelden, zaken die op een kerkelijke vergadering zijn besloten, pauselijke bevelen, het kerkrecht of andere besluiten. Want alle mensen zijn uit zichzelf een leugenaar (Ps. 116:11) en zijn lichter dan een zucht”.  Ook artikel 32 NGB sluit erop aan als het zegt: “Daarom verwerpen wij alle menselijke ingevingen en wetten om God te dienen, die op wat voor wijze dan ook, daardoor dwang uitoefenen over ons geweten. Wij aanvaarden alleen regels die de saamhorigheid, eenheid en de gehoorzaamheid aan God versterken of in stand houden. Om de orde te handhaven is ook de christelijke ban nodig in de kerk, met alles wat daarbij behoort”.

Onjuist

Daarom klopt het niet als kerken die het synodebesluit over vrouw en ambt niet aanvaarden over zichzelf zeggen dat zij in strijd met de kerkorde handelen. Dat is niet zo. Zij handelen daarmee volledig in overeenstemming met de kerkorde. Het is hun plicht om een dergelijk besluit niet te aanvaarden. Zij zijn vervolgens bevoegd de ambten open te stellen en hebben gelijktijdig de plicht de kerkelijke weg van revisie te volgen. Eveneens is het onjuist dat er wordt gezegd dat als kerken de synode besluiten niet naleven zij zich buiten het kerkverband zouden plaatsen, scheurmaker zijn en het kerkverband zouden moeten verlaten. Dat deugt ook niet.

Verdragen

Als de afgevaardigden vanmiddag de wijsheid van Professor Schilder in hun beraadslagingen betrekken dan is er een oplossing mogelijk. Dan kunnen kerken tot de conclusie komen dat zij elkaar op de geschilpunten kunnen en moeten verdragen, omdat, zoals Prof. Peels het in een interview verwoordde het ‘volstrekte waanzin’ zou zijn als de kerken breken op vrouw en ambt. Mutatis mutandis geldt dat ook voor de omgang met homoseksuele praxis. Verdraagzaamheid dat is het sleutelwoord. En dat past bij God, want God is geen God van wanorde, maar van vrede!