Vrouw en patriarchaat in de Bijbel

Als Bijbellezer krijg je al snel de indruk dat seksualiteit en zwangerschap sterk te maken hebben met de patriarchale lijn en het eerstgeboorterecht. Veelzeggend daarbij is Genesis 5, maar je zag het ook al bij de stamboom van Kaïn in Genesis 4:17-24. Dat hij zijn stad naar zijn belangrijkste zoon noemt zegt wel iets. De geslachtslijst van Adam tot Noach in Genesis 5 is overbekend. De start van Genesis 5 is niet zo bekend en mag wel wat meer aandacht krijgen. Ik citeer Gen 5:1b-3a: “Toen God Adam schiep, maakte hij hem zo, dat hij leek op God. Mannelijk en vrouwelijk schiep Hij de mensen. Toen hij hen geschapen had zegende Hij hen en noemde hen mens. Toen Adam 130 jaar was, verwekte hij een zoon die op hem leek, die zijn evenbeeld was. Hij noemde hem Set.”  Is het geen humor van de Bijbel dat er staat dat God de mens mannelijk en vrouwelijk schept zodat ze op Hem lijken en dat Adam ‘slechts’ een zoon verwekt die op hem lijkt? Zit hier de oorsprong van de hardnekkige gedachte (niet alleen bij koningshuizen) dat jongens belangrijker zijn dan meisjes om de dynastie in stand te houden? Set was uiteraard ook in dezelfde zin als bij Adam een evenbeeld van Eva, die het kind van heb beiden had voortgebracht. Alleen Adam en Eva zijn de unieke schepping van God. Het geboren worden uit een vader en een moeder is het onvoorwaardelijke gegeven van elk mens sinds Adam en Eva. Alleen de mens Jezus Christus is dat onvoorwaardelijke gegeven te boven gekomen. Hij werd verwekt zonder ‘de wil van een man’.  

In ieder geval kun je wel vaststellen dat Genesis 5: 1b-2 de scheppingsorde is en dat Genesis 5: 3-4 misschien wel de geboorte van het patriarchaat is. Althans, de ontwikkeling van de mensheid wordt op patriarchale wijze voorgesteld. De missie van Adam was blijkbaar pas volbracht toen hij de volgende aartsvader had voortgebracht. Dat hij vele zonen en dochters verwekte lijkt van minder belang dan dat hij Set verwekt had. Dat is blijkbaar de boodschap van Genesis 5: een opvolger verwekken die de mensheid voortzet. En het moet gezegd: daarin worden de trekken van een dynastieke macht zichtbaar. Waarin wie de stam of de dynastie voortzet belangrijker blijkt te zijn dan de ontwikkeling van de mensheid volgens Gods scheppingsorde, waarin man en vrouw gelijkwaardig geschapen zijn, samen mens zijn en als man/vrouw gezegend zijn. De ontwikkeling van de mensheid in patriarchaal en masculien (of feminien) denken is een verloedering van de scheppingsorde.

In de dynastie van Adam tot Noach krijgen vrouwen geen gelijkwaardige plaats. Ook in de dynastie van de zonen van Noach (Gen 10) spelen vrouwen geen rol. Tot aan Terach spelen vrouwen geen rol (Gen 11: 10-26). Pas met Abram worden vrouwen belangrijk in de heilsgeschiedenis: Saraï, Hagar, Ketura, de vrouw en de dochters van Lot, Rebekka, de vrouwen van Ezau en de vrouwen van Jacob, Dina de dochter van Jacob, Tamar de schoondochter van Juda. In het geslachtsregister van Jezus in Lucas 3: 23-38 wordt de patriarchale dynastieke lijn van Jozef tot Adam geschetst. In Mattheüs 1 worden van Abraham tot Maria (Bij haar werd Jezus verwekt, die Christus genoemd wordt), ook Tamar, Rachab, Ruth en ‘de vrouw van Uria’ (Batseba) genoemd in de geslachtslijst van namen. Eva kwam bij Kaïn niet verder dan de blijde uitroep dat ze met Gods hulp aan een man het leven had geschonken.  Een man die later bleek niet de beloofde Bevrijder te zijn, en ook Abel en Set bleken dat niet te zijn. Maria ziet in haar lofzang (Luc 1:46-55) wel de Redder komen in de aangekondigde geboorte van haar zoon. En zo is dat ook aan Jozef meegedeeld  (Mat 1:21). En zo kennen wij Christus Jezus uit de Bijbel. Eva werd de moeder van alle levenden (Gen 3:20), Maria werd de moeder van de Levende.

Uiteindelijk loopt de menselijke (patriarchale) lijn vast als project van mensen (Joh 3:6). En het gaat zeer menselijk aan toe zodat Gods ingrijpen regelmatig nodig is,  denk aan onvruchtbare vrouwen (Sara, Rebekka). Ondanks vrouwen die niet thuishoren in de ‘zuivere’ lijn (Rachab, Ruth) of dankzij vrouwen die aan bastaardkinderen het leven gaven bij overspelige mannen (Tamar, Batseba) eindigt het bij de maagd Maria, die zwanger raakt door de Heilige Geest, zonder toedoen van een man. In principe is dit het einde van de patriarchale menselijke lijn. Jozef verwekt geen zoon in de geslachtslijn van Abraham en David (Mat 1:1 en 16). Genesis 1: 2b wordt vervolgd in Lucas 1:35. De schepping van zijn eniggeboren zoon is Gods ultieme scheppingsdaad. Hiermee kan de Schepping van hemel en aarde tot zijn voltooiing komen (Hebr 1, Openb 5). Adam en Israël worden in de Schrift Gods eerstgeboren zoon genoemd, Jezus wordt in het Evangelie eniggeboren zoon van God genoemd. Van Jezus Christus wordt gezegd dat hij zowel de eerstgeboren als de eniggeboren zoon van God, en ook de eerste van de hele schepping is. Van de kinderen van God die opnieuw geboren zijn, geldt dat ook zij eerstgeborenen van God zijn, in Christus, ze leven door de Geest (Gal 5:24,25). Christus is immers in alles nummer Eén. Christus werd verwekt door de Heilige Geest als nieuwe schepping. De kinderen van God worden wedergeboren door dezelfde Geest (Joh 3:5-8) als een nieuwe schepping (Gal 6:8 en 15).  Bij nader inzien zou Galaten 5: 13- 26 wel eens de kern van het evangelie kunnen zijn. Over leven vanuit aardse begeerte versus leven door de Geest (Gal 5: 24,25) later meer.