Seksualiteit en zwangerschap in de Bijbel

Ook op andere plekken in de Bijbel -andere dan hiervoor reeds genoemd- staat het zo verwoord dat seksuele gemeenschap en zwangerschap sterk met elkaar verbonden worden. Bijvoorbeeld Abram en Hagar (Gen 16:4a); Jacob en Bilha (Gen 30:4-5); Jacob en Lea (Gen 30:16-17); Juda en Sua (Gen 38: 2,3); Juda en Tamar (Gen 38:18b). David en Bathseba (2 Sam 11:4,5). En ik ben vast nog een voorbeeld vergeten. De grote uitzondering is natuurlijk Jozef en Maria (Mat 1:24 en 25). Daar is in de Bijbeltekst nadrukkelijk géén sprake van seksuele gemeenschap maar wel van een zwangerschap. In het evangelie van Mattheüs is het de echtgenoot Jozef die het voorechtelijke kind van zijn vrouw Maria als zijn eerste zoon erkent door het pasgeboren kind de naam Jezus te geven.

De kerk heeft in de beleving van velen van Gen 2: 24 (Zo komt het dat een man niet bij zijn vader en moeder blijft. Hij gaat met zijn vrouw leven en ze worden samen helemaal één.) vooral gemaakt dat huwelijk en seksualiteit bij elkaar horen (denk er om: geen seks voor het huwelijk). Terwijl je uit de eerder genoemde Bijbelse voorbeelden ook zou kunnen halen dat seksualiteit en zwangerschap bij elkaar horen. Dat zwangerschap en seksualiteit één op één bij elkaar horen is voor de moderne mens (met onze kennis van de biologie) volstrekt onlogisch, maar voor de mensen van vroeger (en dat is nog maar nauwelijks een eeuw geleden) was het vooral een ervaringsfeit uit de boerenwereld.

Bij het vee paren dieren doorgaans alleen met elkaar als er een bevruchting mogelijk is. Sterker nog het mannetje waagt zich niet aan een poging  als het vrouwtje niet bereid is tot paren. Het is te zien als een knieval aan de gebruikelijke manier van denken (de cultuur) om daar van te maken – zoals wel gedaan is door de oude kerk- dat seksualiteit ook bij mensen alleen of hoofdzakelijk bedoeld is voor de voortplanting. Het is wel begrijpelijk, want als je dit ziet in de natuur en ook met zoveel woorden leest op genoemde Bijbelplaatsen is deze aloude kerkelijke redenering vlug gevonden. Maar daarmee is het nog niet de kern van de Bijbelse boodschap. Die kernboodschap zou wel eens kunnen zijn: kinderen horen verwekt te worden in een ‘veilige’ omgeving. Seksuele betrekkingen tussen mannen en vrouwen hebben voor de vrouw in kwestie potentieel altijd grotere gevolgen dan voor de man in kwestie.

De meest veilige omgeving voor het verwekken van kinderen is een huwelijk of iets wat daarmee gelijk te stellen is (in juridische zin) binnen de culturele context van de maatschappij. De gevolgen die talloze ongehuwde moeders en hun kinderen hebben moeten ervaren en verdragen is daar het afdoende bewijs voor. Dat was niet alleen in de Bijbelse tijden zo, in Nederland hoef je maar terug te gaan tot de 50-er en 60-er jaren van de vorige eeuw om dezelfde problematiek tegen te komen. Stel dat de Bijbelse lijn ten diepste niet is dat seks pas in het huwelijk mag, maar dat kinderen in een gezinssituatie verwekt en geboren horen te worden en dat kinderen moeten kunnen opgroeien bij hun vader en moeder? De kern van het Bijbelse huwelijk is dan niet in de eerste plaats een relatie van liefde en trouw (dat is op de keper beschouwd een moderne uitvinding) maar Bijbels gezien is het huwelijk in de eerste plaats een relatie die veilig is voor de vrouw, de moeder en haar kinderen.

Elk huwelijk dat onveilig is voor de vrouw/moeder en haar kinderen is een zondig huwelijk. In dat licht is het bijzonder dat de kerk daarvan gemaakt heeft (had) dat vooruitgrijpen op het huwelijk (seks voor het huwelijk) zondig was. Met de kennis van nu over zwangerschap en anticonceptie hoeft de kerk niet zoveel problemen (meer) te hebben met stellen die ongehuwd gaan samenwonen. De kerk zou vooral problemen moeten hebben met stellen die in liefde en trouw samenleven, maar weigeren iets te regelen met het oog op elkaars rechtspositie en de rechtspositie van eventuele kinderen die in deze relatie geboren worden. Als Jozef Maria niet tot vrouw genomen had, waren de gevolgen niet te overzien geweest (voor Maria en het ongeboren kind) en Jozef was dan wel rechtschapen, maar deinsde er niet voor terug Maria te verlaten en zichzelf de schande van een onecht kind te besparen. Ingrijpen van de engel van de Heer was nodig om hem daarvan te weerhouden.

Verder valt op te merken dat de seksualiteit en voortplanting niet in elk huwelijk even belangrijk is. Sommigen willen wel trouwen maar er is geen verlangen naar kinderen. Ook is het niet ondenkbaar (de verhalen zijn bekend) dat de behoefte aan seksualiteit kan uitdoven zonder dat daarmee het huwelijk op de klippen loopt of minder hecht wordt. Ook het Nieuwe Testament spreekt genuanceerd over het de rol van de seksualiteit in het huwelijk. Inzicht gevend daarvoor is de reactie van Jezus op de strikvraag van de kerkelijke leiders (de Sadduceeën) over de vrouw die met zeven mannen getrouwd was geweest en met wie ze dan wel in de hemel getrouwd zou zijn, in Matteüs 22:23-33 en Lucas 20:27-40. Ook Paulus laat zich positief uit over het ongehuwd zijn.

Bedacht moet worden dat het niet hebben, dan wel het niet kunnen krijgen van kinderen, in het OT als een kink in de kabel van het voortbrengen van de Messias werd gezien. Jouw nageslacht zou dat dan niet meemaken, zie bijvoorbeeld de overweging van de lang kinderloos gebleven Elisabet (Lucas 1:24-25), zie het drama rond de enige dochter van Jefta (Rechters 11:34-40) of de wanhoopskreet van Rachel over haar kinderloosheid (Gen 30:1,2). Hanna, de vrouw van Elkana wordt door Peninna gepest om haar kinderloosheid (1 Sam 1:4-7). Michal de vrouw van David wordt gestraft met kinderloosheid (2 Sam 6:23). Dat je in je huwelijk bewust kinderloos wilt blijven, zoals tegenwoordig steeds vaker opgeld doet in de westerse wereld en ook ik de kerk, is in de Bijbelse gedachtegang ondenkbaar.  

De zogenaamde instelling van het huwelijk (in Gen 2:24, waar Christus en Paulus naar verwijzen) heeft dus niet in de eerste plaats met seks binnen het huwelijk te maken maar wel en vooral met veiligheid binnen het huwelijk. Dat valt goed te zien als je Genesis 2:23-25 samen neemt als de instelling van het huwelijk en niet alleen focust op Genesis 2:24b. Trouwens, waarom zou het één lichaam zijn samen moeten vallen met seksuele gemeenschap? Gezien hoe God de mens geschapen heeft is het Bijbelser om de eenheid van man en vrouw in Genesis 5:2 als uitgangspunt te nemen voor het huwelijk: Mannelijk en vrouwelijk schiep Hij de mensen. Toen Hij hen geschapen had , zegende Hij hen en noemde hen mens.

Hierbij dient opgemerkt te worden dat deze uiterst betekenisvolle mededeling na de zondeval gezegd (herhaald) wordt. De echte, ware scheppingsorde van man en vrouw staat in dit vers. Deze ‘tweesoortigheid’ van de mens, mannelijk en vrouwelijk, is de Bijbelse grondslag van het menszijn. Laten we daar wat meer nadruk op gaan leggen als het gaat om de doordenking van de rol van de mens, de man/vrouw verhouding, mannelijk en vrouwelijk, in kerk staat en maatschappij. Verder is het volstrekt duidelijk dat de indeling in mannelijke en vrouwelijke verschijningsvormen het grondpatroon van de schepping is, en de basis vormt voor de geslachtelijke voortplanting van planten, dieren en mensen.

Het is goed nog een keer aandacht te vragen voor Genesis 3:16c (Je zult je man begeren, en hij zal over je heersen). Het bijzondere is dat er staat dat de vrouw haar man zal begeren (het gezegde in de volksmond is immers dat de man een vrouw begeert en haar voor zich probeert te winnen). Wat wil dat begeren zeggen? Na de zondeval is evident dat deze ‘begeerte’ of ‘verlangen naar’ zowel positief als negatief kan zijn. Begeren met name in seksueel opzicht? Of breder, er naar  verlangen zijn gelijkwaardige partner te zijn?  Voor beide is wat te zeggen en beide kan waar zijn. Zoveel is wel duidelijk dat in algemene zin de scheppingsgave van de seksuele begeerte (de potentie van een man en de ontvankelijkheid van de vrouw) nodig is om de ware lichamelijke eenheid tussen mannelijke en vrouwelijke mens te kunnen bereiken.

Overigens moet volgens de tekst duidelijk zijn dat de man zijn vrouw kan / zal teleurstellen: … en hij zal over je heersen. Dit is wat er kan gebeuren, het is geen opdracht om na te streven maar een treurig gevolg van de zondeval als het zo loopt. En om de gewenste unieke eenheid tussen mannelijk en vrouwelijk te bereiken en te behouden, is niet zelden bekering, verzoening en herstel nodig. Het is mogelijk wel een verklaring waarom seksualiteit en zwangerschap kwetsbaar en potentieel onveilig voor de vrouw is geworden sinds de zondeval. Het kan zelfs een goede reden voor echtscheiding zijn als de veiligheid van de vrouw of haar kinderen aanhoudend op het spel staat. Mogelijk is dat wat je in stand houdt erger dan wat je verbreekt. Hoeveel vrouwen zijn met het “gij zult niet echtbreken” terug gejaagd in een gewelddadig huwelijk? Het verschijnsel femicide (vrouwen en meisjes die vermoord worden door haatdragende mannen) is niet iets om trots op te zijn als maatschappij. Blijf-van-mijn-lijf-huizen zijn een onbetaalde rekening van de morbide, verziekte man/vrouw verhouding.