Onder meer in een tweetal columns in het Nederlands Dagblad wordt kritiek geleverd op de argumentatie van critici die de samenwerking van de ChristenUnie Flevoland met de provinciale PVV als onaanvaardbaar afwijzen. Bert Jan Spruyt betoogt in zijn column dat D66 een minstens zo grote bedreiging vormt voor constitutioneel gewaarborgde rechten op vrijheid van onderwijs en godsdienst als de PVV. Bovendien bevat de inhoud van het coalitieakkoord geen typische PVV-punten. George Harinck vindt dat het verkeerde argument wordt gebruikt bij bezwaren tegen provinciaal bestuur, waarbij ChristenUnie en PVV samenwerken. Het argument dat de PVV de grondwet niet respecteert, kan volgens Harinck het bezwaar niet zijn, want de vrijheid van meningsuiting moet ruimhartig worden opgevat zodat er geen bezwaren zijn om bijvoorbeeld tegen de democratie te zijn. Het grootste probleem is dat er wordt gemarchandeerd met christelijke noties, en dat maakt de PVV besmet. 

Constitutionele orde

Echter, beide bezwaren gaan eraan voorbij dat de kritiek op samenwerking van de ChristenUnie met de PVV breder is dan enkel het niet respecteren van de grondwet. Het niet respecteren van de grondwet maakt er wel onderdeel van uit, maar de bezwaren richten zich op het afwijzen van de democratische rechtsstaat als zodanig. Dat is veel breder en diepgaander. De PVV zet de waarden van de democratie tegenover de wil van het volk. Illustratief voorbeeld daarvan is een Kamerdebat van 14 oktober 2015. Daarin stelt Wilders dat slechts 12 zetels in de Tweede Kamer zeggen wat miljoenen mensen zouden denken. Dat zou uit peilingen blijken. In dat kader noemt hij de Tweede Kamer een nepparlement. Daarmee spreekt Wilders uit, zoals destijds Pechtold opmerkte, dat de verkozen volksvertegenwoordigers in feite niet meer het volk zouden vertegenwoordigen. Dat is fundamenteel meer en anders dan alleen maar willen morrelen aan de grondwet. De wil van het volk wordt gesteld tegenover de waarden van de democratie en de wetten van het volk tegenover de rechtsstaat. Wilders pleit er in feite voor om de representatieve democratie te vervangen door een directe democratie; dat niet alleen, ook de rechterlijke macht wordt afgewezen, gewantrouwd, maar ook bewust verdacht gemaakt. De PVV streeft ernaar de autonomie van de rechterlijke macht in te perken, haar onafhankelijkheid en onpartijdigheid te ontnemen. In feite is de constitutionele orde in het geding en dus  niet alleen de constitutie op zichzelf. En daarmee schaart de PVV zich in een trend en beweging die ook elders in Europa waarneembaar is. En tot slot wil de PVV niet zomaar de grondwet wijzigen, maar haar zodanig wijzigen dat slechts één bepaalde bevolkingsgroep van haar grondrechten wordt beroofd en haar vrijheden worden ingeperkt. De problemen zijn dus fundamenteler en radicaler dan dat alleen constitutioneel gewaarborgde rechten in het geding zijn. 

Fundamenteel in strijd

Dat in een democratische rechtsstaat sprake is van bijna onbeperkte vrijheid van meningsuiting zodat het ook de PVV vrijstaat om te pleiten voor de afschaffing van de democratie is niet het punt in deze, maar het probleem is dat de staatsrechtelijke opvattingen van de PVV fundamenteel in strijd zijn met die van de ChristenUnie. Voor de ChristenUnie is de democratische rechtsstaat een uitgangspunt voor haar politieke handelen.  De ChristenUnie wil dat iedereen zich, vanuit eigen geloof en overtuiging, kan verbinden aan de kern van het gezamenlijke leven in Nederland: de basiswaarden van de democratische rechtsstaat en de instituties die haar bewaken en beschermen. Zij waardeert, koestert en verdedigt dus die rechtsstaat als een noodzakelijke voorwaarde voor de samenleving. Vanuit die waarde bedrijft zij haar politiek. In dat kader valt nog op te merken dat de suggestie dat D66 de constitutionele rechten op vrijheid van onderwijs en godsdienst zou bedreigen niet nader met feiten onderbouwd is. Dat D66 er naar streeft om artikel 23 van de Grondwet te wijzigen, betekent niet dat zij dat artikel wil afschaffen, laat staan selectief wil afschaffen, uitsluitend voor bepaalde bevolkingsgroepen. Dat de godsdienstvrijheid niet gewaarborgd zou zijn bij D66 blijkt uit niets. Dat is zonder nadere onderbouwing, die ontbreekt, niet meer dan een suggestie, een loze stelling. En ook D66 staat voor een sterke democratische rechtsstaat. Er zijn dus behoorlijke principiële verschillen tussen de PVV en D66. Dat ook D66 geen natuurlijke partner van de ChristenUnie is, dat spreekt voor zich, maar dat wordt niet veroorzaakt door fundamentele verschillen over het belang en de waarde van de democratische rechtsstaat. En daarmee heeft Bert Jan Spruyt dus ook helemaal geen punt. In aanvulling op de staatsrechtelijke bezwaren tegen de PVV geeft Harinck een argument dat inderdaad niet genoemd is, maar zeker een argumentatief kan zijn; de christelijke claim van de PVV verblindt christelijke stemmers en daarmee misbruikt de PVV het christelijk geloof. En als dat tot verbastering van het christelijk geloof leidt en daarmee van de rechtsstaat, is er reden genoeg om als ChristenUnie niet samen te werken met de PVV. Er zijn dus zwaarwegende principiële bezwaren voor de ChristenUnie tegen een coalitie met de PVV die veel verder gaan en omvangrijker zijn dan de bezwaren die de PVV tegen de bestaande grondwet heeft. Met een partij die de democratische rechtsstaat niet respecteert, maar in feite afwijst, kan, vanuit het ChristenUnie perspectief, niet in een coalitie worden samengewerkt. Die zwaarwegende principiële bezwaren worden versterkt door het argument dat Harinck naar voren heeft gebracht. 

Onder voorwaarden

Dat betekent dat de ChristenUnie haar politieke idealen kan realiseren, mede onder de voorwaarde dat coalitiepartijen de democratische rechtsstaat aanvaarden zonder welke geen samenwerking mogelijk is. Dat is een voorwaarde die uitgebreid kan worden met het relevante Harinck-argument. En zeker, als er wel aan die voorwaarden zou zijn voldaan, kunnen er ook nog andere voorwaarden en principes zijn die samenwerking met andere partijen in de weg staan. Dat zal van geval tot geval bekeken moeten worden. Dat laat onverlet dat vaststaat dat voor de PVV geldt dat zij de rechtsstaat niet aanvaardt en het christelijk geloof misbruikt en om die reden voor de ChristenUnie geen samenwerkingspartner kan zijn. Bart Jan Spruyt heeft kennelijk het principiële punt niet gezien, geldt dat zeker niet voor de provinciale fractie van de ChristenUnie in Flevoland. Ofschoon de ChristenUnie-gedeputeerde in de media zegt dat zijn fractie voor verbinding is gegaan en geen partijen wil uitsluiten, blijkt klip en klaar uit het rapport van de bevinden van de verkenners dat de fractie uitsluitend ‘vanwege hun standpunten over de rechtsstaat’ in Forum voor Democratie geen coalitiepartner zag. De instabiliteit van die partij komt bij de ChristenUnie niet voor in het gespreksverslag met de verkenners. Bovendien blijkt uit het gespreksverslag dat voorwaarden voor coalitievorming, naast programmatische overeenstemming, geestelijke en politieke vrijheden zijn, waarbij de democratische rechtsorde moet worden gerespecteerd. Hieruit blijkt dat ook de fractie van de ChristenUnie in Flevoland weldegelijk verbinding zoekt onder voorwaarden. Om met de ChristenUnie-gedeputeerde te parafraseren: Ook de ChristenUnie Flevoland heeft de mond vol van verbinding en wil navolger van Christus zijn, maar ook bij haar geldt dat er alleen kan worden samengewerkt onder bepaalde voorwaarden. Dat is niet raar, maar terecht. Politiek gaat immers niet alleen over daden, maar ook over idealen, niet alleen pragmatisme maar ook over politieke waarden. De ChristenUnie-gedeputeerde gebruikt dan ook praatjes voor de vaak om zijn samenwerking met de PVV te verdedigen en  te rechtvaardigen. Als niet-samenwerking hetzelfde is als niet-verbinden en als  polariserend valt aan te merken, dan geldt die argumentatie ook ten opzichte van de gehele oppositie. Die conclusie zal de provinciale fractie van  Flevoland vermoedelijk niet voor haar rekening willen nemen. Evenmin bestaat er een verplichting tot samenwerking tussen politieke partijen, zodat de samenwerking met de PVV een vrijwillige keuze is. Als de democratische rechtsstaat in de provincie niet zo’n rol speelt, zoals de fractie suggereert, waarom moest er dan een verklaring over kernwaarden komen? Kennelijk doet het er weldegelijk toe. En zeker, in de navolging van Jezus houdt ook de ChristenUnie zo veel mogelijk vrede met iedereen, maar dat is geen vrijbrief om, in strijd met de eigen staatsrechtelijke uitgangspunten, te handelen. Dat wordt ook niet anders door het opstellen van een verklaring waarin elke Flevolander mag zijn wie hij wil zijn en geloven mag wat hij geloven wil. Nog los van het feit dat die verklaring multi-interpretabel is, heeft de provinciale PVV geen afstand gedaan van haar eigen politieke uitgangspunten. De PVV heeft namelijk geen moeite met moslims op zichzelf, maar met de islam als geloof; geloven wat je wilt, maar dat geldt nog steeds niet voor moslims als het aan de PVV ligt, omdat zij de islam niet als een religie beschouwt, maar als een te verbieden ideologie. Er zijn geen uitspraken van de PVV Flevoland waaruit blijkt dat zij afwijkende standpunten inneemt ten opzichte van Geert Wilders. Ook uitslagen van democratische verkiezingen verplichten verkozen politici er niet toe samen te werken met een partij als de PVV. De flevolandse ChristenUnie wringt zich in allerlei bochten om haar keuze voor samenwerking met de PVV te rechtvaardigen zonder daarin overtuigend te zijn, helaas. De ChristenUnie in Flevoland zou er verstandig aan doen ruiterlijk te erkennen een verkeerde keuze te hebben gemaakt die reden is om zich alsnog uit de coalitie terug te trekken. Daarmee wordt de kiezer echt recht gedaan. Het wordt de hoogste tijd, de tijd dringt.