Op 14 juni jongstleden was in de podcast ‘Dick & Daniël geloven het wel’ van het Nederlands Dagblad de Christelijke Gereformeerde dominee Egas uit Damwoude te gast. In de podcast kon ds. Egas zijn visie geven op de kerkelijke problemen binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken, die zich in het bijzonder toespitsen op de kwestie vrouw en ambt. De inhoud van het gesprek viel bepaald niet mee. In de podcast kwamen de visie op het kerkverband, de betekenis van de kerkorde, synodale besluiten en het Schriftverstaan over vrouw en ambt aanbod. Ds. Egas hield ogenschijnlijk een logisch en consistent verhaal, maar wie goed luisterde, moet vaststellen dat zijn boodschap teleurstellend, inconsistent en soms eenvoudigweg onjuist was. Dat staat het zoeken van vrede binnen het kerkverband uiteindelijk eerder in de weg dan dat zij daaraan bijdraagt.

Synodaal gezag en ambtsbelofte

Volgens ds. Egas zijn de belangrijkste bezwaren tegen plaatselijke kerken binnen het kerkverband die de ambten voor vrouwen hebben opengesteld, dat zij het gezag van de generale synode zouden miskennen, omdat de Heilige Geest, door de synode en zijn besluiten heen, antwoord zou hebben gegeven op de vraag of de ambten voor vrouwen opengesteld kunnen worden. Doordat deze kerken zich niet houden aan de synodale besluiten handelen hun ambtsdragers in strijd met hun ambtsbelofte die zij bij het ondertekenen van het ondertekeningsformulier hebben afgelegd. Daarin hebben zij immers beloofd zich te zullen houden aan de Schrift, belijdenis en de kerkorde en de synodale besluiten; deze belofte is, volgens ds. Egas, verbroken doordat plaatselijke kerken ambten hebben opengesteld wat in strijd is met het synodale besluit. Het bezwaarlijke van deze argumenten is dat er gemakshalve aan voorbij gegaan wordt dat over het besluit ‘vrouw en ambt’ nog revisieverzoeken aanhangig zijn die op de onlangs geopende generale synode zullen worden behandeld. Voor zover ds. Egas in dit verband verwijst naar Handelingen 15, waarin de vergadering te Jeruzalem een besluit nam in overeenstemming met de Heilige Geest, betekent dat niet dat kerkelijke besluiten in algemene zin altijd per definitie in overeenstemming zijn met de Heilige Geest. Dat is niet wat in Handelingen 15 wordt beschreven. Uit handelingen 15 blijkt dat er een eenparig besluit werd genomen. Immers,  de apostelen en de oudsten, in overleg met de hele gemeente, besloten Barnabas en Silas naar Antiochië te sturen met de boodschap aan de heidenen om geen zwaardere lasten op te leggen dan strikt noodzakelijk. Niet voor niets is eenparige besluitvorming dan ook het uitgangspunt van artikel 31 K.O.. Het spreekt voor zich dat een unaniem kerkelijk besluit geacht kan worden in overeenstemming te zijn met de Heilige Geest, maar dat een grote mate van voorzichtigheid in acht genomen moet worden als sprake is van verdeeldheid over een kerkelijk besluit; zoals bekend was bij de besluiten waar ds.Egas op doelt zeker geen sprake van eenparigheid  Het is niet voor niets dat de kerkorde de mogelijkheid biedt om bezwaar, appel of revisie te vragen van kerkelijke besluiten. Door een beroep te doen op het feit dat de Heilige Geest heeft ingestemd met de synodebesluiten, wordt de Heilige Geest geclaimd voor het eigen gelijk; iedere tegenspraak op synodebesluiten wordt daarmee feitelijk onmogelijk gemaakt. Als de Heilige Geest het eens is met een synodebesluit is het onmogelijk nog langer bezwaren te hebben tegen een dergelijk besluit, omdat dan tegen het oordeel van de Heilige Geest wordt ingegaan. Dat is onmogelijk, uiteraard. De verwijzing van ds. Egas naar Handelingen 15 om het geestelijke karakter van een synodebesluit te kwalificeren, schiet ook om een andere reden tekort. De vergadering van Jeruzalem laat namelijk ook zien dat een kerkelijke vergadering terughoudend moet zijn met opleggen van al te zware lasten; het opleggen van verplichtingen moet worden beperkt tot het strikt noodzakelijke. Om die reden is het synodebesluit dat openstelling van ambten voor vrouwen verbiedt kwestieus, omdat door generale synode niet onderbouwd is dat het strikt noodzakelijk is een dergelijke last aan de kerken op te leggen. In de podcast laat ds. Egas in zijn beroep op Handelingen 15 deze twee nuanceringen volledig weg. Daarmee wordt de suggestie gewekt dat het synodebesluit onherroepelijk en strikt noodzakelijk is, terwijl dat geenszins het geval is. 

Kwantiteit en kwaliteit

In dit verband is verder nog van belang dat artikel 31 K.O. niet voorschrijft dat meerderheidsbesluiten als zodanig bindend zijn voor de plaatselijke kerken, maar dat zij geldig zijn voor plaatselijke kerken voor zover zij niet in strijd zijn met Schrift, Belijdenis en kerkorde. Het blijkt een onuitroeibaar idee dat kerkelijke besluiten rechtsgeldige besluiten zijn, alleen maar omdat zij bij meerderheid van stemmen zijn genomen. Echter, de werkelijkheid is dat een kerkelijk besluit niet rechtsgeldig is omdat het bij meerderheid van stemmen is genomen, maar het is rechtsgeldig omdat van dat meerderheidsbesluit wordt verondersteld, aangenomen dus, dat het in overeenstemming is met de Schrift, belijdenis en de kerkorde. Het spreekt voor zich dat een meerderheidsbesluit dat in strijd is met Schrift, belijdenis en kerkorde voor plaatselijke kerken, uiteraard nooit rechtsgeldig kan zijn. Dat zou  betekenen dat plaatselijke kerken gebonden zouden kunnen worden aan besluiten die bijvoorbeeld in strijd zijn met de Schrift. Niet de kwantiteit van het besluit, maar de kwaliteit van het besluit is beslissend. Dat ds. Egas het hiermee het feitelijk ook eens is, blijkt uit zijn antwoord op de vraag wat hij zou doen als de generale synode zou besluiten de ambten open te stellen. Dan zegt ds. Egas dat hij tegen dat besluit revisie zou aantekenen en bij het afwijzen van dat revisieverzoek het kerkverband zou verlaten, omdat een dergelijk besluit namelijk niet met zijn geweten overeenstemt. Daaruit blijkt dat ook hij meerderheidsbesluiten niet zonder meer onherroepelijk en gezaghebbend vindt.

Geen onbeperkte belofte

Ook verwijt ds. Egas ambtsdragers ontrouw te zijn aan hun belofte doordat zij zich niet aan synodale besluiten houden, maar ook hijzelf wil zich niet conformeren aan een synodebesluit als dat, naar zijn overtuiging, niet aanvaardbaar is. Ds. Egas toont daarmee zelf aan een verkeerde interpretatie van de ambtsbelofte te geven. Deze verkeerde uitleg is het gevolg van een verkeerde uitleg van artikel 31 K.O.. Inderdaad hebben ambtsdragers bij de aanvaarding van hun ambt het ondertekeningsformulier getekend waarin zij verklaren zich te zullen houden aan de kerkelijke besluiten, waaronder de besluiten van de generale synode. Eveneens verklaren plaatselijke kerken door middel van de lastbrief dat hun afgevaardigden zullen handelen overeenkomstig de synodale besluiten. Echter, deze belofte geldt niet onbeperkt en zonder meer. Zij geldt uitsluitend indien en voor zover die besluiten voldoen aan de eisen die artikel 31 K.O. aan kerkelijke besluiten stelt. De belofte zich aan synodale besluiten te houden, ziet dus op de kwaliteit van die besluiten. Dat stemt ook overeen met artikel 7 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis dat immers uitspreekt: 

“We mogen ook geen enkel boek, hoe heilig of goed die schrijver ook geweest is, gelijkstellen aan de Bijbel. De tradities mogen ook niet op gelijke hoogte staan met de waarheid van God, want de waarheid van de Bijbel gaat boven alles. Dit geldt ook voor de mening van de meerderheid van het volk, dingen die sinds mensenheugenis gelden, zaken die op een kerkelijke vergadering zijn besloten, pauselijke bevelen, het kerkrecht of andere besluiten (...)” 

Hiermee stemt artikel 31 K.O. precies overeen. Niet het meerderheidsbesluit op zichzelf, maar een meerderheidsbesluit dat voldoet aan Schrift, de belijdenis en de kerkorde is een rechtsgeldig besluit. Ten aanzien van die besluiten hebben de kerken belooft zich eraan te zullen houden. Voor alle duidelijkheid: dit betekent dus niet dat synodebesluiten, om hun werking te hebben, eerst door de plaatselijke kerken zouden moeten worden geratificeerd. De kerkorde gaat uit van het vertrouwen dat kerkelijke besluiten voldoen aan de daaraan te stellen eisen als zij bij meerderheid van stemmen zijn genomen. Dat is de hoofdregel; uitzondering hierop is als blijkt dat een meerderheidsbesluit niet voldoet aan de eisen die artikel 31 K.O. stelt aan een rechtsgeldig besluit; een dergelijk besluit kan uiteraard nooit voor vast en bondig worden gehouden. Dit maakt het belang van eenparig genomen besluiten duidelijk; als, zoals bijvoorbeeld in Handelingen 15, sprake is van unanimiteit, is er sprake van een besluit waarvan iedereen overtuigd is dat het overeenstemt met Schrift, belijdenis en kerkorde. Van een dergelijk besluit kan gerust gezegd worden dat ook de Heilige Geest daarmee instemt. Tegelijkertijd legt het de kwetsbaarheid van niet-unanieme meerderheidsbesluiten bloot. Voor zover dit besluiten betreffen die niet zozeer veroorzaakt worden door verschillen in schriftuitleg zijn zij over het algemeen voor een minderheid te aanvaarden; voor zover zij evenwel betrekking hebben op de uitleg van de Bijbel is het minder gemakkelijk, zo niet onmogelijk, voor de minderheid zich bij het besluit van de meerderheid neer te leggen. 

Tenzij-bepaling

In ieder geval is ds. Egas’ uitleg, in de podcast over de ambtsbelofte, onjuist voor zover hij beweert dat die ambtsbelofte meebrengt dat plaatselijke kerken gebonden zijn aan het synodale besluit dat verbiedt de ambten voor vrouwen open te stellen. De plaatselijke kerken, die hiertegen principiële bezwaren hebben, zijn namelijk juist niet gebonden aan dat besluit, omdat het voor hen in strijd is met de Schrift en daarom tot gewetensbezwaren leidt, ex artikel 32 NGB. De kwaliteit van dat besluit voldoet daarmee niet aan de eisen die artikel 31 K.O. aan een kerkelijk besluit stelt, zodat het voor hen dan ook niet voor vast en bondig kan worden gehouden. De ambtsbelofte ziet dan dus ook niet op dat besluit. Daarmee is Egas constatering dat plaatselijke kerken, die zich niet kunnen houden aan het synodebesluit, uit zichzelf het kerkverband zouden moeten verlaten, omdat zij hun belofte aan het kerkverband niet kunnen waarmaken, onjuist. Immers, de ambtsdragers van deze plaatselijke kerken zijn juist heel consistent. Zij aanvaarden het synodebesluit niet op grond van de tenzij-bepaling van artikel 31 K.O. en stellen tegen dat besluit een revisieverzoek in. Zij zouden juist ontrouw zijn aan hun belofte en aan het kerkverband als zij, op grond van de Schrift, in geweten ervan overtuigd zijn dat het synodebesluit onjuist is, terwijl zij zich daartegen niet zouden verzetten, maar zich daaraan zouden conformeren. Voor dat geval zouden de ambtsdragers van de plaatselijke kerken de mensen meer gehoorzaam zijn dan God. Ook professor Rutgers wijst erop dat in het gereformeerde kerkrecht nooit is gezegd dat men zich altijd aan het besluit van een wettige kerkelijke regering moet onderwerpen, ook al ziet men er strijd in. Zou dat waar zijn, zo merkt hij op, dan is daarmee de Reformatie geoordeeld. De Reformatie is juist gebaseerd op het feit, dat men op grond van Gods Woord, zich formeel tegen het wettig bestaande verzette. Anders had er moeten worden gewacht totdat de Rooms Katholieke Kerk de Reformatie zelf ter hand zou hebben genomen. Daarom handhaaft het gereformeerde kerkrecht dus verzet tegen meerderheidsbesluiten. De suggestie van ds. Egas dat plaatselijke kerken, die ambten openstellen voor vrouwen, reeds nu het kerkverband zouden moeten verlaten, is daarmee ongegrond. Dat is prematuur, omdat er nog revisieverzoeken worden behandeld op de generale synode. 

Manke voorbeelden

Ook de voorbeelden die ds. Egas in de podcast gebruikte gaan mank. Daarmee probeerde hij uit te leggen waarom de openstelling van de ambten door plaatselijke kerken onwerkbaar zou zijn binnen het kerkverband. Met het openstellen van de ambten is er namelijk geen sprake van een situatie dat een voetballer de bal ter hand neemt en op die manier scoort. , Voor zover voorbeelden echt iets  verduidelijken, is er eerder sprake van een beoordeling van een beslissing van scheidsrechter door de VAR die een doelpunt afkeurt voor hinderlijk buitenspel, zoals in de wedstrijd tussen het Nederlands elftal en het Franse; er is daarbij geen discussie over de van toepassing zijnde regels, maar van interpretatie van die regels. En een interpretatieverschil kan tot controverses leiden. In feite geldt hetzelfde voor het voorbeeld dat Egas gaf over het huwelijk; de kwestie is niet dat een huwelijkspartner ruimte vraagt voor een relatie met een andere partner, maar de kwestie is dat er een jaloerse partner is, die dusdanig jaloers is, dat elke schijn van ontrouw als daadwerkelijke ontrouw wordt geïnterpreteerd, terwijl de ander zich van geen kwaad bewust is. Met het litigieuze synodebesluit, dat geen ruimte laat voor vrouwen in het ambt, is ook sprake van een interpretatieverschil. De generale synode heeft met meerderheid van stemmen Gods Woord zo verstaan dat er in de gereformeerde ambtsvisie geen ruimte is voor vrouwelijke ambtsdragers, terwijl de minderheid van oordeel is dat voor die visie geen deugdelijke Bijbelse grond is; integendeel de Bijbel moedigt aan dat ook vrouwen ambtsdrager kunnen zijn. De plaatselijke kerken handelen conform artikel 7 en 32 NGB; zij vinden dat Gods Woord ruimte geeft om ambten open te stellen en ervaren het synodebesluit in strijd met hun geweten, terwijl bovendien het naleven van dat synodebesluit de eenheid en de opbouw van de gemeente niet bevordert noch de gehoorzaamheid aan God. 

Geen Glijdende schaal

Tot slot moet ds. Egas zijn opvatting, dat de openstelling van de ambten tot een glijdende schaal naar vrijzinnigheid leidt, krachtig van de hand worden gewezen. Het is een misplaatst frame dat geen recht doet aan plaatselijke kerken die op grond van de Schrift in volle overtuiging pleiten voor de openstelling van de ambten. De verdachtmaking van ds. Egas dat er onder voorstanders van de openstelling van de ambten er zijn die heimelijk de opstanding en de hemelvaart van Jezus zouden ontkennen, is verwerpelijk. Hij diskwalificeert daarmee hen die op goede Bijbelse gronden pleiten voor de openstelling van de ambten. In dat verband zou het aan te bevelen zijn dat de afgevaardigden van de generale synode de Bijbels-theologische bezinning op de plaats van vrouwen in de kerk van dr. D.J. Steensma in zijn boek ‘Geroepen tot de dienst’ gezamenlijk te bestuderen. In zijn epiloog bestrijdt hij terecht de glijdende schaal die ds. Egas in de podcast aanvoert als bezwaar tegen de openstelling van de ambten. Hij heeft daarover behartigenswaardige woorden in zijn boek wanneer hij schrijft:

“Soms klinkt de waarschuwing dat wie pleit voor deze openstelling van kerkelijke ambten, de deur openzet voor een liberale omgang met de Schrift. Zo wordt wel gezegd dat wij ons moeten onderwerpen aan de hiërarchische orde tussen man en vrouw als we niet nog verder van God willen afdwalen. Een waarschuwing voor afdwaling van de gezonde leer moet altijd ter harte worden genomen. Maar wie op basis van de Schrift een pleidooi voert voor openstelling van kerkelijke ambten voor vrouwen en daarmee afwijkt van de traditie, neemt niet per se in een ander onderwerp een standpunt in dat afwijkt van de traditie.9 In dit boek is ‘in stilte’ (Kierkegaard) geluisterd naar het getuigenis van de Schrift ten aanzien van de positie van vrouwen in de gemeente van Christus. Dit luisteren duurde lang. Maar we doen er beter aan iets langer te luisteren naar het geheel van de Schrift, rekening houdend met de specifieke historische en culturele context van de teksten die ter discussie staan, dan zonder gedegen onderzoek vast te houden aan  een praktijk die geen recht doet aan de Schrift, het werk van de Geest en de bedoeling van God ten aanzien van de verhouding tussen man en vrouw in zijn koninkrijk.”.

Verplichte literatuur

Dit boek geeft voor de kerken een beter perspectief voor een herbezinning op de openstelling van de ambten ter generale synode dan het doemscenario en de halsstarrige weigering om te veranderen van ds. Egas zoals hij die in de podcast voor het voetlicht heeft gebracht. Het boek laat zien dat er geen grond is voor doemscenario en halsstarrigheid, maar goede gronden zijn om - in de woorden van Paulus - onze geest en ons denken voortdurend te vernieuwen. Steensma geeft in zijn boek een christocentrische benadering, die eindelijk niet slechts wat losse teksten exegetiseert, maar de teksten in de context van een hele brief, de volledige bijbel en vanuit het Christus perspectief behandelt, zodat er sprake is van  theologische, logische en consistente uitleg die aansluit op het Evangelie. Dit boek zou verplichte literatuur moeten zijn ter synode. Het boek is een welkome handreiking dat kan helpen de vrede in de kerken te bewaren, omdat onze God geen God van wanorde, maar van vrede is.